Miecz ceremonialny Poniatowskiego na wystawie w Pałacu Władców w Wilnie

Na wystawę "Praemiando incitat. Order Świętego Stanisława" składa się około 150 eksponatów: krzyże (m.in. krzyż kasztelana mińskiego Michała Obuchowicza), gwiazdy oraz wstęgi, a także portrety kawalerów, dyplomy oraz inne dokumenty związane z Orderem Świętego Stanisława. 

Order Świętego Stanisława po raz pierwszy został przyznany 8 maja 1765 r. Był ważną i cenioną odznaką, która, w myśl łacińskiej dewizy orderowej "Praemiando Incitat" (Nagradzając zachęca), miała być zarówno nagrodą za dotychczasowe zasługi, jak i zachętą do dalszej służby ojczyźnie. Wśród kawalerów Orderu Świętego Stanisława byli przedstawiciele tak znakomitych litewskich rodów, jak Radziwiłłowie, Sapiehowie, Ogińscy, Tyszkiewiczowie, Pacowie. Jego polska historia zakończyła się po upadku powstania listopadowego, kiedy to Order Świętego Stanisława został wcielony (na ostatnim miejscu) do systemu odznaczeń Imperium Rosyjskiego. Po odzyskaniu niepodległości zdecydowano, by nie wskrzeszać Orderu Świętego Stanisława, przede wszystkim ze względu na jego zawłaszczenie przez carat oraz deprecjację w okresie po 1831 r. Niemniej jednak jego nieformalnym sukcesorem stał się Order Odrodzenia Polski, nadawany przez Prezydenta RP do dziś.

Jednym z najcenniejszych eksponatów na wystawie poświęconej 250 rocznicy ustanowienia Orderu Świętego Stanisława jest miecz ceremonialny Stanisława Augusta Poniatowskiego. Powstał w 1764 r. na zamówienie Stanisława Augusta z przeznaczeniem na uroczystości towarzyszące koronacji. W 1765 roku miecz stał się insygnium orderowym do pasowania kawalerów Orderu Świętego Stanisława, które odbywało się uroczyście raz do roku 8 maja w Bazylice Świętego Krzyża w Warszawie. Po upadku I Rzeczypospolitej król zabrał miecz do Grodna, a później, po abdykacji, do Petersburga. Od 1798 roku był własnością carów rosyjskich i wchodził w skład kolekcji Ermitażu. Po I wojnie światowej na mocy postanowień traktatu ryskiego kończącego wojnę polsko-bolszewicką został zwrócony Polsce w 1928 roku i umieszczony jako eksponat w Sali Tronowej Zamku Królewskiego w Warszawie. W 1939 roku w przededniu wybuchu II wojny światowej miecz zdeponowano w skarbcu Banku Gospodarstwa Krajowego w Warszawie. We wrześniu 1939 roku został z niego jednak zabrany i wywieziony do Francji. Początkowo przechowywany w ambasadzie polskiej w Paryżu, później trafił do Biblioteki Polskiej. W 1940 roku miecz stanisławowski dołączono do kolekcji wawelskiej, która znajdowała się w Aubusson. Stamtąd na wiosnę 1940 roku był wywieziony najpierw do Wielkiej Brytanii, a później do Kanady i ukryty w magazynach rządu kanadyjskiego pod Ottawą. W 1944 roku wraz ze Szczerbcem został zdeponowany w filii Bank of Montreal w Ottawie, gdzie znajdował się do 1959 roku. Później powrócił do Warszawy. Po odbudowie Zamku Królewskiego w Warszawie miecz stał się eksponatem tej instytucji. Przechowywany jest w Kaplicy Małej obok łańcucha Orderu Orła Białego i berła Stanisława Augusta Poniatowskiego. 

Uroczyste otwarcie wystawy "Praemiando incitat. Order Świętego Stanisława" z udziałem zaproszonych gości odbędzie się 15 lutego. Od 16 lutego ekspozycja będzie otwarta dla wszystkich chętnych. Zaplanowano także liczne wykłady, wycieczki, zajęcia edukacyjne dla uczniów. Szczegóły są tutaj. Wystawa potrwa do 8 maja 2016 r.

Na podstawie: valdovurumai.lt, info24.org.pl