Własne

Rosło natężenie walk pomiędzy narodami, które niegdyś tworzyły wspólne państwo. W połowie października wojska gen. Żeligowskiego bez większego oporu spychały Litwinów na zachód i północ od Wilna. Zostały zajęte Troki, Landwarów, Rykonty, Rzesza i Niemenczyn. Po skoncentrowaniu większych sił piechoty i artylerii 18 października 3. litewska dywizja piechoty rozpoczęła kontrofensywę na kierunku Rykonty i Troki.

Po zwycięskiej Bitwie Niemeńskiej Polacy zachowali impet natarcia i starali się wyzwolić maksymalnie większe terytorium zanim jeszcze toczyły się rokowania pokojowe w Rydze. Żołnierzom, z pułków o kresowym rodowodzie pościg za wrogiem i ostatnie boje wojny z bolszewikami nabrały innego jeszcze znaczenia - oni powracali w rodzinne strony. Dlatego wykazywali jeszcze większe poświęcenie bądź popisywali się brawurą. Przykład taki, niestety, o smutnym zakończeniu, przytacza w swej książce plut. Stefan Szyłkiewicz: „Pod Zasulem padli ułani Banikowski i Zalewski, jeden z nich pochodził z tej wsi. Może chciał pozuchować. Może chciał być pierwszy w rodzinnej wsi, odsłonił się czy pierwszy szedł do ataku. Kula go nie oszczędziła”.

Polska ofensywa znad Wieprza całkowicie zmieniła losy wojny polsko-bolszewickiej. Szybki marsz Armii Czerwonej na Warszawę zamienił się w jeszcze szybszą i nieraz bezładną ucieczkę. W tym zwycięstwie wilnianie również mieli swój niebagatelny wkład. Kiedy kresowiacy z 1. Dywizji Litewsko-Białoruskiej walczyli o Radzymin, kawalerzyści o wileńskim rodowodzie patrolowali linię frontu lub grasowali na tyłach wroga, dezorganizując jego zaplecze. Ostatecznie wszyscy dołączyli do pościgu. "Nie marnego kontredansa, lecz wściekłego galopa rznęła muzyka wojny!" - napisał Józef Piłsudski o Bitwie Warszawskiej.

Rozkaz nr 8358/III z dnia 6 sierpnia 1920 r. zakładał koncentrację wojska polskiego w okolicy Dęblina i rozpoczęcie kontrofensywy znad Wieprza. Ostatecznie ten manewr przesądził o polskim zwycięstwie, lecz istniało duże ryzyko utraty Warszawy, a może i klęska w wojnie, gdyż uszczuplone zostały siły do obrony stolicy. Zanim ruszy polska ofensywa, należało wytrzymać napór bolszewicki na przedmościu warszawskim. Tam też znalazła się 1. Dywizja Litewsko - Białoruska i w jej składzie Wileński Pułk Strzelców. Pod Radzyminem wilnianie okryli się chwałą, okupioną jednak krwią.

Lata 1933 i 1934 związane były z nadziejami na przełamanie skutków kryzysu gospodarczego przez pobudzenie ruchu inwestycyjno-budowlanego, a tym samym ograniczenie bezrobocia. Według Instytutu Badania Koniunktur Gospodarczych i Cen rozmiary inwestycji spadły do 1/5 stanu w 1928 roku. Nadzieje na zmiany budziła zwłaszcza rządowa akcja budownictwa pod hasłem „Tani Dom Własny”, zainicjowana w 1932 roku. Rozporządzenia w tej sprawie rozpatrywane były przy okazji każdej dyskusji wśród fachowców. Ważne były rzecz jasna szczegóły, ale nikt nie kwestionował założeń ogólnych. Wśród założeń akcji były wnioski, aby wspierać budownictwo mieszkalne z materiałów tańszych, w tym głównie drewniane. Pod względem poważniejszych inwestycji Wilno było jednak na marginesie planów państwa. Trudno było się przebić wobec projektów przedstawianych przez większe ośrodki miejskie oraz związanych z intensywnym rozwojem Gdyni.

„Wielkie Wilno” to określenie, które pierwotnie pojawiło się ok. 1915 roku. Według przekazów granice miasta poszerzone zostały na skutek decyzji niemieckiego urzędnika Waltera Hechta, który pełnił w okupacyjnych władzach funkcję Stadtbaurata. Wyznaczał je z udziałem mierniczego miejskiego Franciszka Walickiego, objeżdżając przedmieścia i rysując linie na planie. Już po okupacji w 1919 roku Rada Miasta zatwierdziła ów plan. Obszar Wilna powiększył się z pięciu do ponad dziesięciu tysięcy hektarów. Granice jednak to jedno, natomiast obszar zabudowy to drugie. Na początku lat trzydziestych XX wieku, blisko siedem tysięcy hektarów stanowiły tereny zupełnie niezabudowane. Były tam – włączone decyzjami administracyjnymi – wioski (12), osady (11), folwarki (9) i dzielnice (dawne przedmieścia), których miały charakter wiejski. Były pola uprawne (blisko trzy tysiące ha), łąki i nieużytki, przy zupełnym braku infrastruktury, jaką kojarzymy ze współczesnym ośrodkiem miejskim. Wilno się jednak „budziło” i budownictwo postępowało, chociaż powoli. Druga część przewodnika po budowlach międzywojennych rozpoczyna się od 1928 roku.

Wilno jak setki innych miast w Europie na przełomie XIX i XX wieku przeszło intensywny okres ruchu budowlanego i początki industrializacji. Nie dziwią zatem dziesiątki kamienic, na których widnieją daty z tego właśnie czasu. Prywatni na ogół inwestorzy wznieśli wówczas wiele kilkukondygnacyjnych domów, to wtedy powstało też z inicjatywy Józefa Montwiłła sześć kolonii mieszkaniowych. Kilku znakomitych architektów wileńskich miało pole do popisu. Powstałe wówczas budynki charakteryzowały się mieszanym stylem, bogactwem dekoracji i nowościami technicznymi nieznanymi dotąd na terenie Wilna. Ruch inwestycyjny wstrzymała prawie całkowicie wielka wojna 1914-1918. Budzenie się budownictwa po 1919 roku było powolne z okresowym przyspieszeniem, czy hamowaniem w okresie kryzysu gospodarczego. Kolejne części artykułu stanowią przegląd niektórych wybranych budowli z lat 1920-1939.

Było ciepłe, czwartkowe przedpołudnie we wrześniu 1931 roku, kiedy rodzina Franciszka Walickiego z olbrzymim wzruszeniem uczestniczyła w poświęceniu prywatnej kaplicy wzniesionej na własnej posesji. Uroczystość odbywała się bez większego rozgłosu. Oprócz kręgu najbliższych osób zaproszonych zostało jeszcze tylko kilku duchownych. Kaplica poświęcona została pod wezwaniem św. Teresy od Dzieciątka Jezus. Patronka, czyli zakonnica Marie Françoise Thérèse Martin, zmarła w 1897 roku, a kanonizowana była w 1925 roku. Kapliczka Walickich była pierwszym obiektem sakralnym konsekrowanym pod jej zakonnym imieniem na Ziemiach Wschodnich II RP. Zanim jednak więcej szczegółów na temat kapliczki, opowieść przybliży czytelnikom nieco faktów z życia czterech pokoleń Walickich w Wilnie, o ich posiadłości przy ulicy Świronek, a także o Derewnictwie i Tuskulanum.

Jak w czasie pandemii pomóc nastolatkom odzyskać równowagę i pewność siebie, wiarę we własne siły? Jak umocnić ich odporność psychiczną, chociażby po to, by dobrze zdali egzaminy? Od czego zacząć? Czego tak naprawdę potrzebuje mózg dziecka po tak długim przetwarzaniu informacji z sieci? Wilnoteka zaprasza na spotkanie z Akademią Edukacji i Rozwoju Majki Jeżowskiej w Warszawie, z trenerami, którzy umieją i chcą pomóc!