17 września. „Cios w plecy”

 

Czy Polska spodziewała się sowieckiego ataku? I czy była na niego gotowa? Dowództwo polskie chyba do końca wierzyło, że ZSRR nie odważy się wkroczyć na tereny swojego zachodniego sąsiada, gwałcąc przy tym wszelkie pakty i wcześniejsze układy. Jednego układu bolszewicy jednak nie pogwałcili - był nim tajny pakt, a właściwie sojusz niemiecko-sowiecki. Uderzenie ze Wschodu byłoby wcześniejsze, ale sowieci czekali cierpliwie na reakcje polskich „sojuszników” - Anglii i Francji. Zajęcie ziem wyznaczonych w pakcie Ribbentrop-Mołotow było dla sowietów priorytetem, ale dlaczego? Zapewne nie mogli darować Polakom słynnego w naszej historii roku 1920, a w konsekwencji bolesnej przegranej i swego rodzaju hańby. Teraz los miał się diametralnie odwrócić.
 

17 września 1939 roku o godzinie 3.00 w nocy ambasador Rzeczpospolitej Polskiej Wacław Grzybowski został wezwany przez zastępcę Ludowego Komisarza (ministra) Spraw Zagranicznych Potiomkina. Przedstawiono mu notę dyplomatyczną, w której zamieszczono niezgodne z prawdą oświadczenie, będące jednym wielkim kłamstwem i jawnym aktem agresji ze strony radzieckiej. Ambasador Wacław Grzybowski odmówił przyjęcia noty dyplomatycznej i zażądał wydania wiz wyjazdowych dla polskich dyplomatów. Sowieci jednak za wszelką cenę próbowali uniemożliwić polskim dyplomatom opuszczenie terytorium ZSRR, łamiąc tym samym konwencję genewską. Polaków uratował ambasador Rzeszy w Moskwie hr. Friedrich Werner von der Schulenburg i tylko dzięki jego naciskowi Polacy mogli bezpiecznie wyjechać. Mniej szczęścia miał Konsul Generalny RP w Kijowie Jerzy Matusiński - 30 września został aresztowany przez władze sowieckie, a następnie zamordowany przez NKWD. Warto podkreślić, iż legalny rząd II Rzeczpospolitej na czele z prezydentem Ignacym Mościckim oraz Naczelnym Wodzem opuścili granice Polski dopiero późnym wieczorem, gdy bolszewicki najeźdźca docierał w głąb naszych granic. Marszałek Edward Rydz-Śmigły natychmiast wydał dyrektywę następującej treści:

„Sowiety wkroczyły. Nakazuję ogólne wycofanie na Rumunię i Węgry najkrótszymi drogami. Z bolszewikami nie walczyć, chyba w razie natarcia z ich strony lub próby rozbrojenia oddziałów. Zadanie Warszawy i miast, które miały się bronić przed Niemcami, bez zmian. Miasta, do których podejdą bolszewicy, powinny z nimi pertraktować w sprawie wyjścia garnizonów do Węgier lub Rumunii”.

Brak jednoznacznego rozkazu Naczelnego Wodza doprowadził do dezorientacji żołnierzy i ich dowódców, jak również wprowadził ogólny chaos. Opór wkraczającym jednostkom sowieckim stawiły związki taktyczne Korpusu Ochrony Pogranicza, Brygada Rezerwowa Kawalerii Wołkowysk i Samodzielna Grupa Operacyjna Polesie. W dniach 29-30 września jednostki KOP pod dowództwem gen. Wilhelma Orlika-Rückemanna dały opór 52 Dywizji Strzeleckiej Armii Czerwonej w bitwie pod Szackiem. W tym samym dniu dowódca SGOP gen. Franciszek Kleeberg stoczył zwycięską walkę z oddziałami sowieckimi pod Jabłonną i Wilanowem. 22 września po krótkim oporze gen. Władysław Langner poddał Lwów. Oficerom opuszczającym Lwów zagwarantowano swobodne przekroczenie granicy z Rumunią. Jednakże nie pierwszy raz bolszewicy nie dotrzymali słowa i aresztowali oficerów, a następnie wywieźli ich do obozu w Starobielsku. W konsekwencji zostali zamordowani wiosną 1940 r.