Wilno: otwarto po rekonstrukcji Ogród Luterański
Rekonstrukcja Ogrodu Luterańskiego miała na celu stworzenie przestrzeni do spokojnego relaksu w cieniu starych drzew oraz upamiętnienie mieszczącego się tu niegdyś cmentarza.
Podczas uroczystości otwarcia Ogrodu Luterańskiego śpiewał chór „Adoremus” z kościoła luterańskiego w Wilnie, zrekonstruowany park poświęcił zwierzchnik Kościoła Luterańskiego na Litwie biskup Mindaugas Sabutis i ks. Ričardas Dokšas.
Na zdjęciu (od prawej): ks. Ričardas Dokšas i i bp Mindaugas Sabutis, fot. Saulius Žiūra
W ramach rekonstrukcji przeprowadzono badania geofizyczne i archeologiczne niegdysiejszego cmentarza, dokonano ponownego pochówku znalezionych tu szczątków.
Oprócz tego, na terytorium byłej nekropolii wróciło 12 pomników nagrobnych przeniesionych w czasach sowieckich stąd na cmentarze na Rossie i Sołtaniszki. Na podstawie planu cmentarza z roku 1938 udało się zidentyfikować lokalizację pięciu z nich – wróciły one na swoje dawne miejsca, pozostałe natomiast ustawiono przy zachowanej kaplicy Niszkowskich.
Ogród Luterański zaprojektowała spółka „ID Vilnius” (wcześniej „Vilniaus planas”). Rekonstrukcję nadzorowała zarządzana przez Samorząd m. Wilna spółka „Vilniaus vystymo kompanija”. Rekonstrukcja Ogrodu Luterańskiego kosztowała prawie 2,2 mln euro.
Przypomnijmy, 19 listopada 2022 roku w ramach przywrócenia sprawiedliwości historycznej w centralnej części byłego cmentarza – w miejscu, gdzie obecnie ustawiono metalowy krzyż – dokonano uroczystego ponownego pochówku szczątków pochowanych tu niegdyś ok. 30 osób. Szczątki te zostały znalezione na terytorium byłej nekropolii podczas prowadzenia badań archeologicznych i prac porządkowych.
Prace przy rekonstrukcji Ogrodu Luterańskiego będą kontynuowane: we wschodniej części byłego cmentarza odrestaurowane zostaną zachowane fragmenty muru cmentarnego, w odtworzonych niszach umieszczone zostaną dawne tablice nagrobkowe, w jednej z nich odtworzone zostanie malarstwo ścienne, ustawione zostaną granitowe płyty z nazwiskami pochowanych tu niegdyś osób.
Pierwsze pochówki na cmentarzu na Górze Bouffałowej odbyły się w 1809 roku. Początkowo był to cmentarz wyznaniowy przeznaczony wyłącznie dla luteran, od 1830 roku miały tu miejsce również pochówki kalwińskie.
Było to miejsce spoczynku osób różnej narodowości. W źródłach historycznych zarejestrowano napisy na pomnikach w językach łacińskim, polskim, niemieckim, francuskim, rosyjskim, białoruskim, litewskim.
Na cmentarzu tym spoczywało wielu profesorów Uniwersytetu Wileńskiego – m.in.: Johann Heinrich Abicht i Adolf Abicht, Jan Fryderyk Niszkowski, Adam Ferdynand Adamowicz, Wolfgang Johann Friedrich, Jakub Briotet, Bronisław Edward Andrzej Kader, malarz Józef Marszewski, malarz i wykładowca Uniwersytetu Stefana Batorego Stanisław Bohusz-Siestrzencewicz, malarz Albert Wojciech Żamett, białoruski dramaturg i poeta Franciszak Alachnowicz, prekursor fotografii artystycznej i teatralnej na Litwie Aleksander Strauss, inżynier, polski działacz polityczny Aleksander Zasztowt, mama znanej litewskiej pisarki Ievy Simonaitytė (niem. Ewa Simoneit) Ertmė Simonaitytė-Budrienė.
Cmentarz ten był miejscem pochówku również takich osobistości jak: muza Adama Mickiewicza Karolina Kowalska, mąż Maryli Wereszczakówny (młodzieńczej miłości A. Mickiewicza) hrabia Wawrzyniec Puttkamer, ich syn Stanisław Puttkamer oraz dwóch ich wnuków Hipolit Puttkamer i Wawrzyniec Puttkamer.
Wiele źródeł mówi też o tym, że na cmentarzu tym po wykonaniu na nim wyroku śmierci pochowany był powstaniec listopadowy Szymon Konarski.
Cmentarz ewangelicki na Górze Bouffałowej został zamknięty w 1958 roku. Jednocześnie zlikwidowano tę jego część, na której wybudowano Pałac Związków Zawodowych (á propos, przed kilkoma laty pałac został wyburzony i w jego miejscu wybudowana zostanie Narodowa Sala Koncertowa).
W 1962 roku postanowiono cmentarz zlikwidować całkowicie i urządzić tu park. Mieszkańcy Wilna, przedstawiciele inteligencji zbierali podpisy pod prośbą do władz o zachowanie tej nekropolii, nie odniosło to jednak skutku.
W tymże 1962 roku niektóre nagrobki zostały przeniesione na inne wileńskie cmentarze – na Rossę, Sołtaniszki, cmentarz prawosławny na Lipówce oraz na cmentarz Pietraszuński w Kownie.
Na cmentarzu było wiele rodzinnych kaplic-mauzoleów. Do naszych dni zachowała się jedynie ta należąca do rodziny Niszkowskich.
Pod koniec 1972 roku i na początku roku 1973 zniszczono pozostające jeszcze na cmentarzu w południowej jego części miejsca pochówku, nagrobki, wyburzono zaprojektowaną przez architekta Karola Schildhausa główną kaplicę. W jej miejscu w 1974 roku wybudowano obecny Pałac Ślubów.
Na zdjęciu: fragment Ogrodu Luterańskiego, fot. Saulius Žiūra
Na podstawie: vilnius.lt, liuteronusodas.lt
