Gość

W dniach 14 i 15 września przed Ambasadą Litwy w Warszawie odbył się całodobowy protest przeciw łamaniu praw Polaków na Litwie. Organizatorem pikiety było Stowarzyszenie "Memoriae Fidelis" i Federacja Organizacji Kresowych. Pikietę poparło sześć polskich organizacji społecznych. To już kolejna akcja tych środowisk w Warszawie na rzecz polskiej mniejszości narodowej na Litwie. Pikietujący domagali się większej aktywności rządu Polski wobec Polaków na Litwie i ich sytuacji związanej m.in. z litewską ustawą o oświacie.

Odejście Kogoś, kogo "zdążyliśmy" jeszcze nagrać w naszej filmowej działalności ma także swoje symboliczne pożegnanie: zdjęcia wędrują na koniec archiwum – do tych wypowiedzi już nie będziemy często sięgali... Czasem jest to uczucie zakopywania skarbu, żal wymuszonego pożegnania i nadzieja, że ktoś kiedyś to odkryje i doceni. Rozmowa z Panią Stefanią była nagraniem dość przypadkowym – wpadliśmy do niej śladem bratanka, czyli Prezydenta RP, nie była przygotowana na długie zwierzenia, opisane zresztą w książce, jednak po godzinie wychodziliśmy z poczuciem, że w tej luźnej, niezobowiązującej rozmowie dotknęliśmy czegoś nieuchwytnego, ale żywego i bolesnego – naszego Losu. Losu całej społeczności – Polaków Litwy XX w. – ujętego w prostych, czasem nawet zbyt szczerych, dosadnych wspomnieniach i refleksjach, słowach i odczuciach...

Adam Michnik, eseista, dziennikarz, były działacz opozycyjny, a obecnie redaktor naczelny dziennika "Gazeta Wyborcza" przyjechał na Uniwersytet Wileński, by uczestniczyć w dyskusji na temat relacji polsko-litewskich. Debata z jego udziałem została zorganizowana przez Instytut Stosunków Międzynarodowych i Nauk Politycznych Uniwersytetu Wileńskiego oraz Centrum Studiów Europy Wschodniej. Po stronie litewskiej gośćmi specjalnymi spotkania byli politolog i filozof prof. Alvydas Jokubaitis oraz poseł na Sejm RL, przewodniczący sejmowego Komitetu Spraw Zagranicznych Emanuelis Zingeris.

W Brukseli odbyło się pierwsze posiedzenie Komisji Petycji Parlamentu Europejskiego w sprawie dyskryminacji polskiej mniejszości narodowej na Litwie. Petycję złożył prawnik z Gdańska Tomasz Snarski. O tym, że problem jest naprawdę poważny, świadczyła chociażby obecność na sali przedstawicieli rządów Polski i Litwy. Zaraz po zakończeniu posiedzenia "Wilnoteka" poprosiła autora petycji o telefoniczny komentarz.

W minioną sobotę w obronie szkolnictwa mniejszości narodowych na Litwie reprezentacyjną ulicą Wilna, aleją Giedymina, przemaszerowało prawie 7 tysięcy osób. Demonstrację można by było uznać za wielce udaną, gdyby... Wygląda na to, że władze oświatowe nie mają najmniejszego zamiaru wsłuchiwać się w postulaty swych obywateli. Ostatnia akcja protestacyjna, jak i wcześniejsze, podobnie jak 60 tysięcy podpisów zebranych przed rokiem, nie robią żadnego wrażenia na litewskich urzędnikach. Padają wciąż te same hasła: Polacy nie chcą się uczyć litewskiego, Polacy chcą autonomii Wileńszczyzny (sic!), Polacy występują przeciw Litwie, Litewscy Polacy mają takie same warunki jak Litwini w Polsce. Do znudzenia, nic nowego. Ostatecznie, jeśli nawet polscy Litwini mają równie źle (a mają?), to zabiegajmy, by mieli dużo lepiej, a nie: Tamci mają źle, to niech litewskim Polakom też będzie gorzej. Pokrętna logika. Albo jej brak, bo jak porównywać dwie nieporównywalne społeczności, o różnej liczebności, uwarunkowaniach historycznych i społecznych...

Prezydent RP tradycyjnie przybył na Litwę, by uczestniczyć w obchodach kolejnej 94. rocznicy odzyskania przez Litwę niepodległości i podobnie jak przed rokiem rozpoczął wizytę od spotkania z litewskimi Polakami. Rok temu gościł w rejonie wileńskim (Mejszagoła), tym razem udał się do Solecznik, by w polskim Gimnazjum im. Jana Śniadeckiego spotkać się z przedstawicielami polskiej społeczności Wileńszczyzny. Była to pierwsza wizyta polskiego prezydenta na ziemi solecznickiej, gdzie Polacy stanowią znaczącą większość (ok. 84 proc. mieszkańców).

O młodej polskiej piosenkarce z Litwy, Katarzynie Niemyćko, w mediach litewskich ostatnio coraz głośniej. Brukowce omawiają jej związek z litewskim wokalistą Deivydasem Zvonkusem, często gości w rozmaitych audycjach telewizyjnych, a od stycznia pod jej kierownictwem wystartuje Międzynarodowy chór Wilna, będący kontynuacją projektu telewizyjnego "Chorų karai" ("Walka Chórów"). Mimo braku czasu w świątecznym zabieganiu Katarzyna Niemyćko znalazła chwilę na spotkanie z "Wilnoteką", aby krótko opowiedzieć, jakie będą jej święta w tym roku. Kasia przyznaje, że podobnie jak dla wielu, święta Bożego Narodzenia, są dla niej czasem szczególnym, gdy wyciszenie się i spotkanie z rodziną ma ogromną wartość...

Polacy na Litwie, podobnie jak na Białorusi czy Ukrainie, podkreślają, że nie są Polonią, bo z Polski nie wyjeżdżali, ale to Polska odeszła. Oficjalne święto więc, ustanowione w Polsce, ale dedykowane rodakom na świecie, określono mianem Dnia Polonii i Polaków za Granicą. Z inicjatywy Stowarzyszenia "Wspólnota Polska" i Związku Polaków na Litwie właśnie w Wilnie spotkali się Polacy ze wszystkich stron świata: przedstawiciele najstarszych potężnych Polonii z tradycjami (USA, Kanada, Brazylia), rodaków z Europy Zachodniej (Niemcy), Północnej (Szwecja) i Wschodniej (Ukraina), a także "Polonii" z Rosji - w cudzysłowie, bo określenie "Polonia" w tym wypadku także nie pasuje: większość nich nie wyjechała do Rosji "za chlebem", lecz została wywieziona. W wileńskim Domu Kultury Polskiej rozmawiano o sprawach, które nas łączą i dzielą, o wspólnych wyzwaniach i zadaniach, o współpracy i solidarności - w nowym wymiarze. Wrażeniami z Wileńszczyzny - z II Dni Kultury Polskiej i przygotowań do IV Światowego Zjazdu Polonii - podzieliła się z "Wilnoteką" wiceprezes Kongresu Polonii Amerykańskiej Bożena Kamiński oraz prezes Europejskiej Unii Wspólnot Polonijnych Tadeusz A. Pilat.

Wyniki wyborów sejmowych w Polsce pozwalają przypuszczać, że polityka III Rzeczypospolitej wobec Litwy i Polaków na Litwie niewiele się zmieni. Główni architekci tej polityki - prezydent Bronisław Komorowski, premier Donald Tusk i szef dyplomacji Radosław Sikorski - raczej będą kontynuowali zbudowaną przez nich linię "chłodnego oczekiwania", uzależniającą relacje Warszawa-Wilno od relacji władze Litwy-społeczność polska na Wileńszczyźnie. Ta postawa odzwierciedla zresztą nastroje całej polskiej sceny politycznej - być może prawica, której nie udało się odzyskać władzy, byłaby bardziej kategoryczna, a lewica, która doznała porażki, bardziej pojednawcza, ale dziś nawet od Palikota trudno oczekiwać wylewnego bratania się z Litwinami (jeśli jego stosunek do mniejszości jest konsekwentny, bez podziału na te seksualne i narodowościowe…).