Własne

Wzbogaciło się Wilno o kolejne o nim albumy. W piątek, 25 stycznia, odbyła się prezentacja dwóch polskich wydań albumowych: "Wilno po polsku" i "Pejzaż Wilna. Wędrówki fotografa w słowie i w obrazie" Jana Bułhaka. Oba albumy wydało Wydawnictwo Polskie w Wilnie "Magazyn Wileński".

Tuż przed świętami TVP Polonia otrzymała zaskakujący "prezent": decyzję o cofnięciu, a raczej drastycznym zmniejszeniu wsparcia finansowego od polskiego Ministerstwa Spraw Zagranicznych. W minionym tygodniu miała zostać przedłużona umowa o współpracy między MSZ a TVP, jednak w ostatniej chwili ministerstwo wycofało się z wcześniejszych ustaleń i zaproponowało Telewizji Polonia pięciokrotnie mniejszą kwotę. Jeżeli nie uda się osiągnąć nowego porozumienia, prawdopodobnie już od stycznia TVP Polonia będzie musiała wstrzymać produkcję własnych audycji, a jeśli nie ulegnie poprawie także sytuacja finansowa TVP - program dla Polonii i Polaków za granicą może zniknąć z eteru! Dla Polaków na Litwie oznacza to, że - jak za sowieckich czasów - zostaną pozbawieni możliwości oglądania Telewizji Polskiej.

Minął jubileusz 35-lecia "Świtezianki", uczczony widowiskiem historycznym "Ze starej fotografii", którego nie powstydziłby się zespół dorosłych ani nawet zespół zawodowy. Świetny pomysł, niezła realizacja, dużo dziecięcego naturalnego wdzięku, autentyczna młodzieńcza szczerość i ogrom zaangażowania autorów widowiska wpłynęły na to, że półtorej godziny minęło widzom szybko i mądrze. Przed kilku laty pojawiły się wątpliwości, czy warto i ileż można inwestować w folklor. Rozważania wydawały się dość rozsądne, coraz mniej ludzi czuło w tym bluesa, młodzi nie chcieli, a starsi już nie mogli. Zaangażowanie w ludowość stawało się bardziej "obciachem" niż nobilitacją.

Często zastanawiałem się, czy trudniej żyć osobom, które znając, dajmy na to, pięć języków, w żadnym z nich nie mają nic ciekawego do powiedzenia, czy też ludziom, którzy mają wiedzę i ciekawe przemyślenia, ale nie władają żadnym językiem obcym i w związku z tym nie mogą przekazać swoich wiadomości innym. Myślę, że obie grupy (mało inteligentni poligloci i "niemi") muszą czuć się samotnie. Jednak ostatnio "przygoda", jakiej doświadczyłem z obywatelem Republiki Litewskiej w roli głównej, zbliża mnie do tezy, że "niemi" są bardziej poszkodowani. Są niemal jak inwalidzi.

Dwudziesty wiek był dla Polski i Polaków najtragiczniejszym stuleciem w dziejach. Nie mam co do tego żadnych wątpliwości. Myślę, że przyszli historycy, chłodno ważąc swe oceny historii Polski, będą, i to już niebawem, minione stulecie oceniać jako czas wielkiej katastrofy. Istna hekatomba krwi inteligencji polskiej. Wysiedlenia i wypędzenia ocalałych. Zmiany granic. Niewyobrażalne cierpienia dumnych i dzielnych Polaków. Później sowietyzacja dusz i kołchozacja, a w konsekwencji głęboka zmiana mentalności „nowych Polaków”. To wszystko stało się udziałem mojego narodu. Niemniej, pośród szeregu dramatycznych klęsk w poprzednim wieku, odnieśliśmy, my - Polacy, jedno wielkie zwycięstwo. Obroniliśmy naszą niepodległość i pobiliśmy bolszewików w 1920 r. Bez tego w ogóle nie byłoby Polski, a niewykluczone, że nie pisałbym moich tekstów w języku polskim. Jeśli w ogóle dane byłoby mi się urodzić. Myślę, że niewielu jednak wie, że pierwsze strzały tej zwycięskiej wojny rozległy się w Wilnie. A pierwszymi, którzy chwycili za broń, byli polscy żołnierze ochotnicy z Wileńszczyzny.

Ochłonąwszy nieco z miłego oszołomienia, jakie wywołało u mnie ogłoszenie wyników pierwszej tury wyborów parlamentarnych i historyczny sukces AWPL, postanowiłem pogrzebać w starych książkach, dokumentach i gazetach, aby zobaczyć, jak głosowali wilnianie w przeszłości. Ale nie tej bliskiej, dotyczącej ostatnich 20. lat, demokracji w Republice Litewskiej, tylko odległej, przedwojennej. Wyniki tego grzebania w szpargałach historii, czyli jak fachowo się to nazywa kwerendy archiwalno-bibliotecznej, zaskoczyły mnie na tyle, że wpadłem na pomysł podzielenia się swoją wiedzą z czytelnikami "Wilnoteki". Uprzedzam od razu, że nie zamierzam zanudzać drogich czytelników streszczaniem przebiegu wszystkich kampanii i wyników wyborów parlamentarnych i samorządowych w Wilnie i na Wileńszczyźnie w czasach II Rzeczpospolitej.

Wiktor Orban, premier Węgier, powiedział jakiś czas temu, a mówił to z goryczą, że jest tylko jeden naród w Europie, który graniczy sam ze sobą. Są to Węgrzy. Faktycznie Węgrów z Węgier rozdzielają granice z rodakami ze Słowacji, z Rumunii, Serbii, Ukrainy, ba, z Austrii nawet. Wszędzie tam mieszkają oni zwarcie i jest ich naprawdę dużo. Po drugiej stronie tych obrzydliwych słupów granicznych żyją setki tysięcy, nawet miliony Madziarów, którym odebrano prawo do bycia w ojczyźnie.

Często piszemy o polskiej kuchni kresowej, której specjałów można skosztować na różnego typu festynach w Wilnie i okolicach. A co z kuchnią litewską? W jakich potrawach litewskich rozsmakowali się obcokrajowcy? Cepeliny, kołduny, bliny i barszcz. A może jeszcze coś?

Sięgając pamięcią do okresu komunizmu, w którym przyszło mi żyć niemal dwie dekady, przypominam sobie, że władza proletariatu zawsze, ilekroć coś ustanawiała, uchwalała, dekretowała, to zawsze czyniła dla dobra tegoż proletariatu. Ot tak, by żyło się lepiej. Władza nie musiała, to i nie pytała ludu, czy akurat wdrożone przepisy, zrodzone w głowach towarzyszy przewodniej siły społeczeństwa (w PRL to było „narodu”), temuż ludowi się podobają i faktycznie służą poprawie bytu i samopoczucia. No bo i po co. Mają się podobać, bo są w interesie ludzi i tyle. A gdyby ktoś, zapewne nierozsądny, albo co gorsza źle ustosunkowany do poglądów i pomysłów dyktatury proletariatu zgłaszał jakieś wątpliwości lub ośmielał się je krytykować, to władza miała pod ręką cały arsenał środków, aby takiemu śmiałkowi wytłumaczyć, że jednak nie ma racji. Pamiętacie? Pamiętamy! A kto nie, to niech zapyta starszych albo … przyjrzy się obecnym działaniom władz litewskich wobec mniejszości (większości) polskiej na Wileńszczyźnie.