Własne

Był koniec lat 80. Miałem zaledwie kilkanaście lat, gdy dostałem od ojca, wydaną w drugim obiegu, książkę Dariusza Fikusa pt. "Pseudonim Łupaszka". Wtedy, ćwierć wieku temu czytałem ją z zapartym tchem. Z wypiekami na twarzy śledziłem losy majora Zygmunta Szendzielarza "Łupaszki" i jego żołnierzy z 5 Wileńskiej Brygady AK. Zuchwałe szturmy, bitwy z Niemcami i bolszewikami pod Worzianami i Radziuszami, starcia z komunistycznym wojskiem i bezpieką na Białostocczyźnie i rajdy jego szwadronów od Mazur po Pomorze. Ta książka stała się dla mnie początkiem wielkiej fascynującej historycznej przygody z wileńską Armią Krajową, która trwa do dziś. Chyba po jej lekturze podjąłem decyzję, że zostanę historykiem. Tak się też stało.

Trzyniec to 38-tysięczne miasto na Śląsku Cieszyńskim. Leży w czeskiej części Śląska nad rzeką Olzą. Mieści się tam największa i najnowocześniejsza w całych Czechach huta. Przez miasto przechodzi także jedna z dwóch głównych linii kolejowych łączących Republikę Czeską ze Słowacją. W Trzyńcu jest też najliczniejsze skupisko Polaków na Zaolziu. Według danych ostatniego spisu powszechnego z 2012 r. żyje tam 5 tysięcy osób deklarujących narodowość polską co stanowi ponad 13 procent ogółu mieszkańców. Obecnie chyba najsłynniejszą z osób polskiej narodowości związanych z Trzyńcem jest popowa piosenkarka Ewa Farna, gwiazda zarówno polskiej, jak i czeskiej sceny muzycznej.

Tegoroczna majówka była dla mnie wyjątkowo udana. Byłem nad Bałtykiem, którego nie widziałem już kilka lat. Jak wiedzą moi stali czytelnicy, mieszkam obecnie w kraju, który morza nie ma, stąd możliwość, nawet przez kilka dni, posłuchania szumu fal i pobyczenia się na plaży jest dla mnie nie lada gratką. Pogoda również dopisała. Wyjazd bardzo udany. Tym razem miałem okazję zobaczyć niemieckie wybrzeże Morza Bałtyckiego. Jest ono równie piękne i romantyczne jak dotychczas znane mi: polskie i litewskie. Niemniej, o urokach wypoczynku pisać nie będę, podzielę się natomiast kilkoma spostrzeżeniami, które poczyniłem podczas majowego wypadu do Niemiec.

Jordan Skarbutowicz z Gimnazjum im. J. Śniadeckiego oraz Mateusz Mozyro ze Szkoły Średniej im. J.I. Kraszewskiego w Nowej Wilejce zwyciężyli w 4. edycji Konkursu "Szkoła Radiożerców", organizowanego przez wileńską rozgłośnię "Znad Wilii". Tegoroczna rywalizacja medialna młodzieży z polskich szkół Wileńszczyzny poświęcona była powstaniu styczniowemu, a rozdanie nagród poprzedziła dyskusja "Jakie media w szkole i poza nią?" oraz koncert Zespołu "StaraNova". Okazało się, że 150. rocznicę powstania 1863 r. można było uczcić i na folkowo, i na hiphopowo.

Był letni poniedziałek 21 sierpnia 1944 roku. W okolicy szlacheckiej Surkonty kwaterował wraz kilkudziesięcioosobowym oddziałem Armii Krajowej ppłk Maciej Kalenkiewicz ps. „Kotwicz”. Nagle alarm. Sowieci! Serie z broni maszynowej. Frontalny atak batalionu z 32 zmotoryzowanego strzeleckiego pułku Wojsk Wewnętrznych NKWD rozciąga się na przestrzeni pół kilometra. Przewaga sowiecka ogromna, enkawudzistów wspiera milicja z Radunia i formacje istriebitieli. Mimo to, pierwsze natarcia Sowietów załamują się w morderczym ogniu polskich rkm-ów, a Polacy podejmują próby kontrataku. Przerwa w walce. Polacy jednak nie wykorzystują jej, by „odskoczyć” w pobliskie lasy. „Kotwicz” nie chce zostawić swoich rannych podkomendnych. Kolejny atak przełamuje polską obronę. Na polach koło Surkont ginie 36 żołnierzy Armii Krajowej. Część z nich - ranni - zostaje dobitych bagnetami przez bolszewików.

Po ukazaniu się na Litwie informacji o planach budowy w Wilnie nowej świątyni pod wezwaniem błogosławionego Jana Pawła II zawrzało. Wydawałoby się, że tak szczytny cel, jakim jest budowa świątyni, tym bardziej w hołdzie człowiekowi, który wielbił Litwę i wspierał, a który dotychczas nie doczekał w Wilnie żadnego godnego upamiętnienia (bo za taki nie może raczej uchodzić skwer im. Jana Pawła II, a tak naprawdę parking samochodów i autobusów przy kościele św.św. Piotra i Pawła w Wilnie) wywoła jedynie radość. Okazuje się jednak, że mylne to przypuszczenie. Najpierw zawrzało w środowisku architektów. Na portalu pilotas.lt - litewskim portalu zajmującym się kwestiami architektury - ukazał się list otwarty, długi, pełen żalu i zarzutów, podpisany jako RŪP-OR, jak tłumaczy redakcja portalu, zaangażowanej "młodzieżówki" środowiska litewskich architektów.

W kwietniowym numerze wysokonakładowego miesięcznika "Historia Do Rzeczy" ukazał się wywiad z redaktorem naczelnym kwartalnika historycznego "Karta", Zbigniewem Gluzą dotyczący historii wzajemnych stosunków polsko-litewskich w XX w. Przyznam, że wypowiedź naczelnego "Karty" i niektóre tezy, jakie w niej zawarł, wprawiły mnie w osłupienie.

Urodziłem się w Wilnie w roku 1927. Ojciec mój pochodził z Ziemi Mińskiej, matka z Ziemi Święciańskiej. Dzieciństwo spędziłem nad Żejmianą i Łokają. Bywałem często w Santoce u cioci Emilii. Wilno, Lida i Nowogródek to miasta mego dojrzewania. W Polsce mieszkam od roku 1945. Studia na wydziale malarstwa w krakowskiej Akademii Sztuk Pięknych, potem Łódź i Warszawa. Pracowałem we wszystkich dziedzinach sztuk wizualnych. Dużo podróżowałem po Azji. W latach 1982-1984 prowadziłem dla Organizacji Narodów Zjednoczonych w Nowym Jorku pracownię graficzną. Po powrocie z USA zbudowałem dom na Ziemi Sejneńskiej nad Czarną Hańczą. Hoduję konie arabskie. Miałem wiele wystaw w wielu krajach. Mam przyjacielskie związki z działaczami, naukowcami i artystami z Litwy. Zorganizowałem pierwszą w wolnej Litwie wystawę własną w Muzeum Čiurlionisa w Kownie, Muzeum Fotografii w Szawlach i w Muzeum w Druskiennikach oraz kilka wystaw w Wilnie w Galerii "Arka" i w Centrum Rzeźby u Vildziunasów, z którymi mam stały kontakt roboczy. Cykl moich rysunków do "Wierszy ostatnich" Czesława Miłosza był pokazywany w Kownie i w Wilnie. Organizowałem plenery międzynarodowe na Suwalszczyźnie z udziałem malarzy i rzeźbiarzy litewskich. Opracowałem scenografię do opery "Orfeusz i Eurydyka" dla Litewskiej Opery Narodowej w Wilnie. Wspólnie z Miłoszem i Venclovą byłem inicjatorem i autorem monumentalnej "Księgi Wielkiego Księstwa Litewskiego".

Niedawno minęła 16. rocznica śmierci Wacława Religioniego. Należał on do grona tych ludzi, którzy mimo iż przez całe swoje życie wykazywali się odwagą, niezłomnością i niebywałą wręcz siłą charakteru, a w godzinie próby dziejowej także wielkim patriotyzmem, to historia o nich głucho milczy.