Waldemar Wołkanowski

Dzień Kobiet to doskonała okazja, aby przypomnieć fragmenty życiorysów kilku pań związanych z przedwojennym Wilnem. Wiele znanych wilnianek z przeszłości wbrew pozorom wcale nie doczekało się biografii czy nawet krótkich biogramów. Bywają jednak opracowania, w których tematem wiodącym jest działalność kobiet w określonym nurcie. Kultura, praca społeczna, środowisko religijne czy oświata to tylko niektóre z przykładów. Sport w Wilnie, a już szczególnie sport kobiecy nie jest tematem dostatecznie opracowanym, dlatego chciałbym przy okazji święta pań przypomnieć kilka postaci, które w swoim czasie reprezentowały Wilno. Niektóre z fragmentów stanowić mogą sportowe przyczynki do biografii.

Wnętrze katedry było naturalnym miejscem, w którym nagrobkami, tablicami i rzeźbami upamiętniano zmarłych biskupów wileńskich. Jak pisał Juliusz Kłos w 1923 roku, nagrobków i tablic było wiele, ale sporo z nich, zwłaszcza pochodzących sprzed XVII wieku, zostało zniszczonych. Przy całej skomplikowanej historii Wilna postaci biskupów przechodziły rodzaj weryfikacji, przy czym uznanie ich za „wygodnych” lub „niewygodnych” decydowało, czy dalsze eksponowanie tablicy z ich nazwiskiem jest właściwe.

Niebawem z mapy Wilna zniknie największy obiekt sportowy, jakim przez dziesięciolecia był stadion "Žalgiris" przy ulicy Šeimyniškių 29, czyli na dawnym Pióromoncie. Szkoda, ale dopiero, kiedy zaczyna znikać, poświęcamy temu więcej uwagi. Niewiele osób ma świadomość, że stadion zniknie akurat w 2021 - dokładnie wtedy, kiedy mógłby obchodzić 100-lecie istnienia! Przybliżenie jego dziejów można zatem zaliczyć do jeszcze jednego rozdziału słynnej monografii "Dingęs Vilnius", chociaż Vladas Drėma nie zajmował się ani tymi czasami, ani obiektami tego typu.

"Romantyczność, spokój, prostota, wyniosłość" - jakże trafnie te określenia oddają nastrój związany z każdorazowym kontaktem z wileńskimi nekropoliami. Rossa, Bernardyński, Piotra i Pawła, Antokolski, Kalwaria są najbardziej znane, pamiętać należy też o innych, które są jeszcze w Wilnie, a także tych zlikwidowanych, po których prawie nie pozostał ślad.

Pamiątkowy zapis w kamieniu ma być mocny i przetrwać dziesiątki lat. Wiemy jednak, że tak nie jest. Niszczenie pamiątek nie stanowi problemu dla tych, którzy chcą to zrobić. Mimo wszystko wmurowywanie tablic wciąż jest popularną formą upamiętniania osób, wydarzeń, miejsc. Praktyka ta związana jest z ceremoniami - często cyklicznymi - oddawania czci, składania hołdu, świętowania rocznic. Litewskich tablic pamiątkowych jest obecnie w Wilnie bez liku. Rozmawialiśmy o tym podczas październikowej debaty Polskiego Klubu Dyskusyjnego w DKP. Wspominałem wówczas, że polski dorobek kulturalny Wilna utrwalony jest przez zaledwie około 10 płyt. Dzisiaj chciałbym przybliżyć zagadnienie powstawania tego typu śladów ludzkiej działalności i umieszczania ich na elewacjach wileńskich domów w okresie międzywojennym. Opis tablic oraz okoliczności ich wmurowania zostały przedstawione z zachowaniem porządku chronologicznego, a tekst uzupełniono fotografiami.

Spoglądając na ofertę muzealną dzisiejszego Wilna, dostrzeżemy w niej szereg placówek. Najważniejsze z nich to na pewno: Lietuvos nacionalinis muziejus (Litewskie Muzeum Narodowe), Lietuvos dailės muziejus (Litewskie Muzeum Sztuki), Bažnytinio paveldo muziejus (Muzeum Dziedzictwa Kościelnego), Lietuvos teatro, muzikos ir kino muziejus (Litewskie Muzeum Teatru, Muzyki i Filmu), Pinigų muziejus (Muzeum Pieniądza), Genocido aukų muziejus (Muzeum Ofiar Ludobójstwa), Signatarų namai (Dom Sygnatariuszy), Lietuvos geležinkelių muziejus (Litewskie Muzeum Kolei). A dalej jest jeszcze rosyjskie muzeum poświęcone Aleksandrowi Puszkinowi (Literatūrinis A. Puškino muziejus) i na koniec dodajmy do tego muzea oraz placówki żydowskie: Valstybinis Vilniaus Gaono žydų muziejus (Państwowe Żydowskie Muzeum Gaona w Wilnie), Litvakų kultūros ir meno centras (Centrum Kultury i Sztuki Litwaków), Tolerancijos centras (Centrum Tolerancji), Panerių memorialinis muziejus (Muzeum-Memoriał w Ponarach).

Po fali deszczów i chłodu zapraszamy na spacerek, dalszy ciąg wakacyjnego poznawania dawnego Wilna. Kolejna opowieść Waldemara Wołkanowskiego tradycyjnie dotyczy zarówno miejsc, jak i ludzi z nimi związanych. Pozostajemy nadal na Starym Mieście, gdzie uwagę skupimy dziś na dwóch obiektach i postaci jakże ciekawej oraz zasłużonej dla grodu Gedymina i Polaków tu mieszkających, a dziś już niemal zapomnianej...

Dopiero maj tak naprawdę otwiera sezon turystyczny w Wilnie, gdy kolejki autokarów z Polski w długie weekendy ustawiają się pod Ostrą Bramą i na Rossie. Coraz częściej jednak do Wilna powracają ci, którzy zaliczyli już tzw. "program obowiązkowy" i szukają czegoś więcej, chłoną atmosferę naszego miasta wędrując po zaułkach, szukając ciekawych i malowniczych miejsc. Coraz częściej także sami wilnianie, nawet całymi rodzinami, w wolny wieczór lub w niedzielę wybierają się na Starówkę, by odkryć nową knajpę czy jakieś klimatyczne podwórko. Z myślą o nich właśnie postanowiliśmy przygotować wakacyjny cykl "Opowieści z dawnego Wilna": nasz główny wilnoznawca (czy też vilnolog - jak kto woli) Waldemar Wołkanowski przez całe lato będzie nas regularnie zabierał w różne dziwne lub mało znane miejsca Grodu Gedymina tworząc w ten sposób nową trasę turystyczną. Zarówno wilnianom, jak i gościom naszego miasta pomoże ona zanurzyć się w atmosferze wielonarodowego i wielokulturowego Wilna sprzed lat, a jednocześnie głębiej poznać własne dzieje od tej strony, której próżno szukać w podręcznikach lub przewodnikach... Zapraszamy!

"Przyjeżdżajcie do Wilna... Witamy Was serdecznie, witamy Was gorącym, kaziukowym sercem!” Czy dziś ktoś z biura promocji bądź informacji turystycznej Wilna wpadłby na pomysł takiego sloganu reklamowego? Raczej wątpię - Kaziuki XXI wieku zostały już przerobione na nową modłę głównego kiermaszu Litwy i z każdym rokiem coraz bardziej zatracają lokalny charakter wizytówki Wileńszczyzny. Tak miłe sercu wilniuka palmy, piernikowe serca czy inne dzieła autentycznych mistrzów ludowych z naszych okolic, trzeba już dosłownie tropić wśród chińskiej tandety oraz litewskiej "cepelii", masowo produkowanej przez zawodowych garncarzy i innych spadkobierców sowieckiego kombinatu "Dailė". A jaki był ten "prawdziwy", dawny Kaziuk? Jak się rozwinął w dwudziestoleciu międzywojennym, kiedy tak utrwalił dawną tradycję, że przetrwała ona nawet pół wieku sowietyzacji, gdy kiermasz zepchnięto na rynek Kalwaryjski i skazano na zapomnienie? Zapraszamy na wycieczkę w czasie z Waldemarem Wołkanowskim, naszym niezawodnym przewodnikiem.