lipiec
Dzień Frytek
Abraham Suckewer - poeta i pisarz żydowski i polski, tworzący w języku jidysz. Znawca literatury i sztuki, popularyzator języka jidysz w Izraelu. Jego wiersze tłumaczone były między innymi na angielski, francuski, japoński i polski. Urodził się 13 lipca 1913 r. w Smorgoniach, pochodził z rodziny rabinickiej. W 1915 r. po spaleniu Smorgoni rodzina Suckewerów przeprowadziła się na Syberię, a po śmierci ojca rodziny w 1920 r. przeniosła się do Wilna. Po przyjeździe do Wilna młody Suckewer znał języki polski, hebrajski i rosyjski. Języka jidysz nauczył się od kolegów. Uczęszczał do chederu i korzystał z pomocy korepetytorów, po czym poszedł do polsko-hebrajskiego gimnazjum. Wraz z przyszłymi poetami Michałem Czernichowem i Szmerke Kaczegińskim należał do żydowskiej organizacji skautowskiej Bin, ich wychowawcą był między innymi malarz Chaim Mekler. Duży wpływ na Abrahama w tym okresie miał dom rodzinny i osoba jego matki. A. Suckewer był słuchaczem Uniwersytetu Wileńskiego. Debiutował w latach 30. XX wieku na łamach warszawskiego tygodnika jidysz "Wochnszrift far literatur" wierszem "Bal maskowy", następnie w wileńskim dzienniku "Der Wilner Tog" ukazał się jego wiersz "Pod deszczem". Był związany z wileńską grupą literacką Jung Wilne. W tym okresie przyjaźnił się z malarzem Marciem Chagallem i poetą Julianem Tuwimem. Wiersze A. Suckewera zaczęły się ukazywać w elitarnym czasopiśmie literackim "In Zicht". W 1937 r. ukazał się pierwszy jego tomik "Lider" (Wiersze) z okładką autorstw malarza Jankiela Adlera, wydany nakładem PEN Clubu pisarzy żydowskich. W 1940 r. ukazuje się jego drugi tomik "Waldiks" (Leśnie). Poeta przetrwał pierwszy okres prześladowań Żydów w Wilnie w lipcu 1941 r. ukryty w przewodzie kominowym we własnym domu. Poemat, który wtedy napisał - "Zaraza", nawiązuje do tych tragicznych dni. Rękopis tego wiersza przetrwał ukryty w domu rodzinnym Suckewera przy ul. Wiłkomierskiej 14 aż do 1990 r. W czasie okupacji niemieckiej przebywał wraz z rodziną w getcie wileńskim. Od stycznia 1942 r. był jednym z pięciu żydów zatrudnionym przy katalogowaniu zrabowanych dzieł sztuki i księgozbiorów pochodzących z żydowskich i polskich muzeów, bibliotek, bożnic, mieszkań prywatnych. Od przłomu stycznia i lutego 1942 r., działa w Zjednoczonej Organizacji Partyzanckiej Icchaka Wittenberga. W 1943 r., tworzy wielki poemat "Kol Nidrej" wysłany za pośrednictwem partyzantów do Moskwy i opublikowany w języku angielskim i niemieckim. W getcie zostaje zamordowana matka i siostra poety, a także nowonarodzony syn poety. Po likwidacji getta wileńskiego był ukrywany przez Polkę Janową Bartoszewicz. Według innych źródeł spędził okres do lipca 1944 r. walcząc w partyzanckim oddziale Abby Kownera. Był jednym ze współzałożycieli Muzeum Żydowskiego w Wilnie, powstałego w 1944 r. Dzięki wstawiennictwu żydowskich literatów w ZSRR umożliwiono mu wyjazd do Moskwy, gdzie współpracował z "Prawdą" i "Izwiestiami", nawiązał wiele znajomości w kręgach inteligencji żydowskiej. Po zakończeniu działań wojennych zeznawał jako jedyny Żyd oskarżyciel w procesie Norymberskim, reprezentując stronę radziecką. W 1946 r. wyjechał do Polski, gdzie mieszkał w Warszawie i Łodzi. W tym samym roku wyjeżdża do Paryża, a także uczestniczy w pierwszym po wojnie kongresie syjonistycznym w Bazylei, gdzie poznaje przyszłą premier Izraela, Goldę Meir, która pomaga mu w zdobyciu fałszywego paszportu umożliwiającego wyjazd do Palestyny. W Palestynie organizuje grupę młodych twórców piszących w języku jidysz Jung Israel (Młody Izrael). Zostaje przewodniczącym Zwiazku Pisarzy Żydowskich w Izraelu. W 1966 r. był kandydatem do literackiej Nagrody Nobla. Do śmierci mieszkał w Tel-Awiwie. W Izraelu walczył o przetrwanie języka jidysz wydając pismo "Di Goldene Kejt", które zyskało sobie miano najlepszego pisma literackiego i literaturoznawczego w jidysz. W 2003 r. ukazała się biografia Abrahama Suckewera pt. "Wilno Jerozolimą było – rzecz o Abrahamie Suckewerze" autorstwa publicysty Daniela Kaca.