„Podwójnie wolne” – 100 lat praw wyborczych Polek i Litwinek

Fot. wilnoteka.lt

Głównym celem wystawy jest ukazanie drogi, jaką kobiety w Polsce i na Litwie przeszły w walce o wolność i równe prawa.

„To jest pomysł niejako dwustronny, tzn. my jako Instytut Pileckiego mieliśmy wystawę, a z drugiej strony Ambasada RP, Instytut Polski w Wilnie oraz Uniwersytet Wileński zainteresowały się tym tematem i stwierdziły, że warto go tu przenieść, uzupełniając o historię litewską” – powiedział w rozmowie z Wilnoteką dyrektor Instytutu Pileckiego dr Wojciech Kozłowski.

W otwarciu wystawy, które odbyło się we wtorek, 14 maja, na dziedzińcu M.K. Sarbiewskiego na Uniwersytecie Wileńskim, wzięli udział m.in. minister kultury Litwy Mindaugas Kvietkausas, ambasador RP na Litwie Urszula Doroszewska, dyrektor Instytutu Polskiego w Wilnie Marcin Łapczyński oraz goście z Polski: wiceminister kultury i dziedzictwa narodowego RP prof. Magdalena Gawin i dyrektor Instytutu Pileckiego Wojciech Kozłowski.

W swoim przemówieniu Mindaugas Kvietkausas podkreślił symboliczność faktu, że zarówno w przypadku Polek, jak i Litwinek, walka o równouprawnienie wiązała się z odzyskaniem niepodległości. Szef resortu kultury przypomniał także, że między emancypantkami z Polski i Litwy było wiele powiązań, ponieważ „kobiety Litwy, które również uczestniczyły w odbudowie państwa miały szlacheckie pochodzenie, a litewska szlachta posługiwała się językiem polskim”. Minister wspomniał postać Emilii Plater jako tej, która jeszcze na długo przez ruchem emancypacyjnym kobiet zasłużyła się dla polskiej i litewskiej historii. „To wspólna tradycja pochodząca właściwie z dawnych czasów, ich działania ewoluowały w nowoczesne idee, w stworzenie nowoczesnego społeczeństwa” – powiedział M. Kvietkauskas.

Wiceminister kultury i dziedzictwa narodowego prof. Magdalena Gawin, autorka koncepcji wystawy, powiedziała, że przy wyborze bohaterek ekspozycji kierowała się kryterium ich aktywności, łączenia uczestnictwa w polityce z jednoczesnym żądaniem równych praw w prawie cywilnym, dostępu do uniwersytetów oraz nabycia praw politycznych. Podkreśliła, że pierwsze postulaty, jeszcze w XIX wieku, dotyczyły prawa do edukacji i studiowania na uniwersytetach. Aby to było możliwe, potrzebne było kobietom nie tylko ogromna determinacja i wiara w słuszność swoich żądań, lecz także wsparcie mężczyzn, którzy rozumieli, że prawa kobiet to prawa dla połowy społeczeństwa.

Pierwsze kobiece organizacje zaczęły powstawać w drugiej połowie XIX wieku. Wiele kobiet jeszcze wcześniej aktywnie zaangażowało się w walkę w powstaniu styczniowym, za co były surowo karane, na równi z mężczyznami. W późniejszych latach dało się wyróżnić kobiece zrzeszenia trzech typów: stowarzyszenia feministyczne charakterystyczne dla dużych miast, chrześcijańsko-demokratyczne, które miały swoje siedziby w dworkach szlacheckich i które działały na wsiach, oraz najbardziej radykalne, proniepodległościowe, które angażowały się w działalność stricte polityczną. Jak mówi M. Gawin, te wszystkie stowarzyszenia spotkały się później na froncie I wojny światowej oraz w walce o wolną i niepodległą Polskę.

Polki i Litwinki jako jedne z pierwszych w Europie wywalczyły dla siebie prawa wyborcze. Litwinki otrzymały je 2 listopada 1918 roku, a Polki – na mocy dekretu Józefa Piłsudskiego – 28 listopada. Choć ruchy te zwykło się traktować jako niezależne od siebie, zbieżność dat otrzymania praw oraz terenów, na których działały emancypantki pozwala dostrzec pomiędzy nimi pewne zależności. Przykładowo, w toku swoich badań M. Gawin trafiła na zaskakującą dla niej samej informację o tym, że w 1907 roku z inicjatywy Elizy Orzeszkowej i Emiliji Vileišienė została podpisana wspólna odezwa Polek i Litwinek o nadanie kobietom praw politycznych. „Ta współpraca kobiet z Litwy i Polski nie była niczym sztucznym, naciąganym. Ona jest rzeczywistym fenomenem i faktem” – skomentowała M. Gawin.

Koncepcję wystawy opracowano na podstawie biografii konkretnych postaci, niezwykłych kobiet takich jak: Kazimiera Bujwidowa, Maria Konopnicka, Aleksandra Szczerbińska, Maria Dulębianka, Paulina Kuczalska czy Eliza Orzeszkowa. Ekspozycja na Uniwersytecie Wileńskim uzupełniona została portretami litewskich sufrażystek: Gabrieli Petkevičaitė-Bitė, Ony Mašiotienė, Felicji Bortkevičienė i in. Wystawę „Podwójnie wolne. Prawa polityczne kobiet 1918”, przygotowaną w językach litewskim i angielskim, można oglądać na dziedzińcu uniwersytetu do 17 czerwca.