Ósma procedura impeachmentu na Litwie

Przewodniczący Sądu Konstytucyjnego Dainius Žalimas uważa, że liczba wszczętych procedur wobec polityków na Litwie jest rekordowa w skali całego świata. „W żadnym kraju nie było tylu spraw. Mieliśmy okazję doskonale rozwinąć doktrynę we wszystkich kwestiach dotyczących impeachmentu – od najpoważniejszych naruszeń praw człowieka po ochronę tajemnic państwowych” – powiedział dziennikarzom. Jego zdaniem o tendencji do częstego uruchamiania tej procedury decydują zarówno postanowienia Konstytucji, które nie przewidują innego sposobu na pozbawienie polityka mandatu, jak również kultura polityczna: uwikłani w skandale litewscy parlamentarzyści zazwyczaj unikają rezygnacji z urzędu.

Procedura impeachmentu pochodzi z angielskiej tradycji parlamentarnej i służy realizacji odpowiedzialności konstytucyjnej funkcjonariuszy publicznych, którzy zostali powołani na stanowisko w wyniku demokratycznych procedur. Polega zwykle na powołaniu specjalnej komisji parlamentarnej, która przesłuchuje świadków i bada materiały źródłowe. Po ogłoszeniu wyników dochodzenia parlament podejmuje decyzję o ewentualnym pozbawieniu oskarżonego urzędu i immunitetu, co z kolei pozwala na postawienie go przed sądem.

Zgodnie z Konstytucją Litwy procedura impeachmentu pozwala na pozbawienie urzędu prezydenta, członków sejmu, sędziów sądów Konstytucyjnego, Najwyższego i Apelacyjnego w jednym z trzech przypadków: gdy oskarżony złamie złożoną przysięgę, popełni przestępstwo lub naruszy Konstytucję. Do odebrania mandatu i immunitetu potrzebne jest 3/5 głosów wszystkich członków sejmu.  

Po raz pierwszy impeachment został zastosowany na Litwie w 2004 roku wobec prezydenta Rolandasa Paksasa, którego oskarżono o udzielenie rosyjskiemu przedsiębiorcy Jurijowi Borysowowi litewskiego obywatelstwa w trybie nadzwyczajnym oraz poinformowanie go o toczącym się w jego sprawie śledztwie (w tym o podsłuchiwaniu jego rozmów), a także o działanie na korzyść bliskich sobie osób w procesie prywatyzacyjnym. Był to pierwszy przypadek w Europie, kiedy prezydent państwa został usunięty w trybie impeachmentu.

Mandaty utracili w ten sposób także Linas Karalius (2010) i Neringa Venckienė (2014). Procedurę uruchomiono ponadto wobec Audriusa Butkevičiusa (1999), Aleksandra Sacharuka (2010) oraz Vytautasa Gapšysa (2016), jednak w tych przypadkach nie doszło do odebrania mandatów. W 2017 roku impeachment zastosowano wobec Kęstutisa Pūkasa, który został oskarżony o molestowanie seksualne. Głosowanie w jego sprawie się jednak nie odbyło, ponieważ tuż przed jego rozpoczęciem poseł sam zrzekł się mandatu.

Na podstawie: BNS, 15min.lt, Wikipedia