Order Krzyża Pogoni — najwyższe litewskie odznaczenie wojskowe


Na zdjęciu: Order Krzyża Pogoni — drugie litewskie odznaczenie państwowe, a zarazem najwyższe wojskowe, fot. Wikipedia
Order Krzyża Pogoni, odpowiednik polskiego Virtuti Militari, jest drugim litewskim odznaczeniem państwowym oraz najwyższym wojskowym. Wojna na Ukrainie spowodowała, że tematyce odznak wojskowych poświęca się coraz więcej uwagi.








Ustanowiony w 1919 r.

Order Krzyża Pogoni (lit. Vyčio Kryžiaus ordinas) — drugie litewskie odznaczenie państwowe, a zarazem najwyższe wojskowe, zostało ustanowione w 1919 r. Przyznawany jest obywatelom litewskim i obcokrajowcom za szczególne bohaterstwo wykazane w obronie wolności i niepodległości państwa litewskiego. Świętem orderu jest 23 listopada, Dzień Wojska Litewskiego. Początkowo odznaczenie nosiło nazwę Krzyż „Za Ojczyznę”, a od 1920 r. Krzyż Pogoni. W 1927 r. przyjęto nowy statut i nową nazwę — Order Krzyża Pogoni.

— Pierwszą osobą, której przyznano Order Krzyża Pogoni w 1927 r., był litewski generał Silvestras Žukauskas. Został uhonorowany za zwycięstwo litewskiej armii nad bolszewikami w 1919 r. W tym samym roku orderem tym uhonorowano m.in. prezydenta Litwy Antanasa Smetonę, króla Włoch Wiktora Emanuela III oraz ówczesnego włoskiego premiera Benito Mussoliniego — opowiada „Kurierowi Wileńskiemu” Vilius Kavaliauskas, dziennikarz, kolekcjoner orderów wojennych, autor książki o kawalerach Orderu Krzyża Pogoni. Rozmówca opowiada, że premier Litwy Augustinas Voldemaras pojechał do Rzymu, żeby podpisać umowę handlową.

Order dla Mussoliniego

— Jako odznakę dyplomatyczną zawiózł do Włoch dwa Ordery Krzyża Pogoni — dla króla i dla premiera. Ordery zostały wręczone monarsze i Mussoliniemu, ale pozostali — ministrowie, generałowie — zostali bez odznak. Voldemaras wtedy, szukając wyjścia z niezręcznej sytuacji, powiedział, że Litwa zamierza utworzyć nowy Order Księcia Giedymina i wszyscy oni zostaną uhonorowani tą odznaką. Później Valdemaras Černeckis, ówczesny ambasador Litwy we Włoszech, wybitny dyplomata, który w 1942 r. został rozstrzelany w więzieniu w Rosji, zapytał, jak będzie wyglądał nowy order. Litewski premier powiedział, że w centrum odznaki będzie figurował wizerunek księcia Giedymina, a wokół niego będą herby litewskich miast — Kowna, Wilna, Kłajpedy. Černeckis napomniał wtedy, że Włosi uważają Wilno za polskie miasto i raczej nie przyjmą takiej odznaki. Voldemaras odwołał więc wykonanie orderu — kontynuuje Vilius Kavaliauskas.

W 1930 r. zlikwidowano kategorię cywilną, a odznaczenie zostało podzielone na pięć klas, podobnie jak wiele innych europejskich orderów. Po aneksji Litwy przez ZSRR w 1940 r. order został zniesiony.

— Przywrócono go w styczniu 1991 r. jako pierwsze z przedwojennych odznaczeń litewskich. Pierwszymi osobami odznaczonymi Orderem Krzyża Pogoni byli zamordowani przez sowietów obrońcy wieży TV w Wilnie, którym odznaczenie przyznano pośmiertnie — tłumaczy rozmówca.

Order dla Jelcyna

M.in. w 2012 r. Naina Jelcyna, wdowa po pierwszym prezydencie Federacji Rosyjskiej Borysie Jelcynie, odebrała z rąk prezydent RL Dalii Grybauskaitė Order Krzyża Pogoni dla swego zmarłego męża. Grybauskaitė oznajmiła wówczas, że Jelcyn był tym przywódcą, który prowadził Rosję w stronę demokracji i zmieniał ludzkie myślenie. Jelcyn został odznaczony Orderem Krzyża Pogoni za osobisty wkład w utwierdzenie państwowości Litwy i za rozwój wzajemnych stosunków.

Obecnie odznaczenie jest wykonywane w Mennicy Państwowej w Wilnie przez firmę Gurtana, a wstążka orderu jest produkowana przez znaną duńską firmę medalierską Mørch & Søn. Order dzieli się na pięć klas, wszystkie z mieczami.

Medal Orderu Krzyża Pogoni

W 2002 r. ustanowiono powiązany z Orderem Medal Orderu Krzyża Pogoni. Medal Orderu Krzyża Pogoni (Vyčio Kryžiaus ordino medalis) to jedno z litewskich odznaczeń wojskowych ustanowione w 2002 r. Medal jest nadawany przez prezydenta Litwy za szczególne bohaterstwo wykazane podczas walk w obronie wolności i niepodległości Państwa Litewskiego. Jest to medal srebrny, bez podziału na klasy.


Na zdjęciu: Order Krzyża Pogoni nadaje prezydent Litwy, fot. Marian Paluszkiewicz

Order Witolda Wielkiego — najwyższa odznaka państwowa

Order Krzyża Pogoni jest najwyższym litewskim odznaczeniem wojskowym oraz drugim odznaczeniem państwowym. Najwyższym z odznaczeń państwowych jest Order Witolda Wielkiego (Vytauto Didžiojo ordinas). Odznakę ustanowiono w 1930 r. w 500. rocznicę śmierci wielkiego księcia Witolda. Order przyznawany jest obywatelom litewskim i obcokrajowcom za wybitne zasługi cywilne i wojskowe dla państwa litewskiego. Po aneksji Litwy przez Związek Sowiecki w 1940 r. order został zniesiony. Przywrócono go po odzyskaniu niepodległości przez Litwę w 1991 r. jako najwyższe odznaczenie państwowe. Order dzieli się na pięć klas i dodatkowo Order ze Złotym Łańcuchem.


Na zdjęciu: Orderem Witolda Wielkiego ze Złotym Łańcuchem został odznaczony prezydent Ukrainy Wołodymyr Zełenski, fot. Wikipedia

Uhonorowano Wołodymyra Zełenskiego

W latach 90. XX w. Order Witolda Wielkiego I klasy został przyznany 21 obcokrajowcom, głównie głowom koronowanym i prezydentom. Pierwszymi cudzoziemcami odznaczonymi tym orderem była szwedzka para królewska, król Karol XVI Gustaw i królowa Sylwia (1995). Z Polaków otrzymali go prezydenci Aleksander Kwaśniewski (1996 i 2005) i Lech Kaczyński (2009). W 2019 r. został nim odznaczony prezydent Andrzej Duda.

— Order z łańcuchem orderowym przysługuje każdorazowemu prezydentowi Litwy. Pierwszym prezydentem, który go założył, był Antanas Smetona, za prezydentury którego odznaczenie to zostało ustanowione. W przededniu 11 marca, dnia odzyskania przez Litwę niepodległości, prezydent Gitanas Nausėda podpisał dekret, na mocy którego Orderem ze Złotym Łańcuchem został odznaczony prezydent Ukrainy Wołodymyr Zełenski — mówi Vilius Kavaliauskas.


Na zdjęciu: kolekcja Viliusa Kavaliauskasa liczy tysiące różnego rodzaju odznak wojskowych i cywilnych, fot. Marian Paluszkiewicz

Artykuł ukazał się na stronie internetowej „Kuriera Wileńskiego” www.kurierwilenski.lt