O Jędrzeju Śniadeckim z okazji 250. rocznicy urodzin

Fot. wilnoteka.lt

Jak powiedział w rozmowie z Wilnoteką prof. Stefan Lis z Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza w Poznaniu, główny organizator obchodów 250. rocznicy urodzin Jędrzeja Śniadeckiego, pomysł multidyscyplinarnego projektu rocznicowego powstał dwa lata temu. W jego przygotowanie zaangażowało się wiele instytucji, zarówno z polskiej, jak i z litewskiej strony. Głównym organizatorem jest Stowarzyszenie im. Jędrzeja Śniadeckiego, Karola Olszewskiego i Zygmunta Wróblewskiego z siedzibą w Poznaniu, którego prof. Lis jest wiceprezesem. Cały projekt odbywa się pod patronatami UNESCO Polska, UNESCO Litwa, Polskiej Akademii Nauk, Litewskiej Akademii Nauk oraz we współpracy z miastami ściśle związanymi z biografią Jędrzeja Śniadeckiego: Poznaniem, Wilnem, Krakowem, a także Żninem i Trzemesznem, w których uczony spędzał lata dzieciństwa, oraz z rejonem solecznickim, na którego terenie znajduje się jaszuński Pałac Balińskich – miejsce często odwiedzane przez dojrzałego już profesora.  

„Krótko mówiąc, projekt dotyczy tych miejsc biografii. Oczywiście zaprosiliśmy do współpracy uniwersytety: im. Adama Mickiewicza w Poznaniu (UAM), Wileński, Jagielloński w Krakowie, a także Uniwersytet Technologiczno-Przyrodniczy im. Jana i Jędrzeja Śniadeckich w Bydgoszczy” – relacjonuje prof. Lis.

Obchody rozpoczęły się 28 stycznia w Poznaniu. W tamtejszej katedrze odbyła się najpierw msza święta celebrowana przez biskupa Damiana Bryla, po której nastąpiła główna część obchodów – już w auli Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza w Poznaniu. Uczestniczyli w nich goście nie tylko z Polski i Litwy, lecz także z innych krajów, m.in. z Niemiec i Francji. Następnie odbyło się jeszcze kilka lokalnych uroczystości, m.in. w Żninie, gdzie współorganizatorami były władze miasta, i w Bydgoszczy.

Uroczystość w Wilnie wpisuje się w ten ciąg wydarzeń rocznicowych. Podczas poniedziałkowego spotkania w Ratuszu Wileńskim zebrali się przedstawiciele instytucji współorganizujących, naukowcy z polskich i litewskich uczelni, a także reprezentanci władz miasta i polskich placówek dyplomatycznych na Litwie. „Jest to wspaniały moment, kiedy jako ambasador mogę słów kilka powiedzieć na temat postaci, która idealnie wpisuje się w zadania dyplomacji. Dyplomacja stara się zbliżać narody. Ja tu, jako ambasador, dbam o to, żeby nasze stosunki z Litwą były nie tylko dobre, ale też pogłębione, żebyśmy razem nad tym pracowali. I taka postać uczonego, który dążył do prawdy, lekarza, który dbał o to, aby polepszyć warunki zdrowia – to po prostu idealna dla nas postać. I bardzo się cieszę, że również organizatorzy tej konferencji zorganizowali ją tutaj, właśnie w Wilnie” – powiedziała ambasador Polski na Litwie Urszula Doroszewska.

Po oficjalnych przemówieniach goście mieli okazję obejrzeć film „Jędrzej Śniadecki 250” w reżyserii Emilii Sadowskiej, przybliżający postać i dzieło polskiego uczonego, a także wysłuchać krótkiego koncertu utworów Krzesimira Dębskiego, które popularny kompozytor wykonał w towarzystwie polsko-litewskiego kwartetu smyczkowego i solistki Anny Jurksztowicz. Jest on także autorem utworu poświęconego pamięci Jędrzej Śniadeckiego, który zaprezentowany zostanie w kolejnej części obchodów w Wilnie.

Drugą, ważną częścią wileńskich obchodów rocznicy urodzin Jędrzeja Śniadeckiego ma być międzynarodowa konferencja naukowa Oxygenalia, która odbędzie się 11–13 października br. Będzie to czwarta edycja sympozjum, które w tym roku odbędzie się pod hasłem „W otoczeniu tlenu”.

„Organizowane konferencje podkreślają kluczową rolę tlenu w obszarach nauki związanych z fizyką, chemią, biologią, środowiskiem, medycyną, a także z techniką, czyli z aplikacjami medycznymi i technologicznymi” – mówi prof. Stefan Lis, który oprócz organizowania obchodów wykłada chemię na poznańskim uniwersytecie. Po raz pierwszy konferencja została zorganizowana na jego macierzystej uczelni w 2012 roku i powtórzona tam dwa lata później. W 2016 roku odbyła się na Uniwersytecie Jagiellońskim w Krakowie, gdzie dwaj patroni poznańskiego stowarzyszenia – Karol Olszewski i Zygmunt Wróblewski dokonali skroplenia tlenu. W tym roku na miejsce jej organizacji wybrano Wilno ze względu na postać Jędrzeja Śniadeckiego. „Pokażemy tutaj różne aspekty najnowszych badań i osiągnięć dotyczących ważności tlenu w nauce, medycynie, technologii” – zapowiedział prof. Stefan Lis.

Jędrzej Śniadecki urodził się 30 listopada 1768 roku w Żninie w Wielkopolsce. Był młodszym bratem Jana Śniadeckiego i ojcem Ludwiki – pierwszej wielkiej, nieodwzajemnionej miłości Juliusza Słowackiego. Uczył się w gimnazjum w Trzemesznie i krakowskich Szkołach Nowodworskich, następnie studiował medycynę w Szkole Głównej Koronnej, a także w Padwie, gdzie zajął się także chemią i fizjologią. Jako dorosły człowiek został profesorem chemii i medycyny w Szkole Głównej Wielkiego Księstwa Litewskiego, która w 1803 roku została przekształcona w Cesarski Uniwersytet Wileński, a także w Akademii Medyko-Chirurgicznej w Wilnie. Jako naukowiec pracował nad teorią procesów rozpuszczania. W 1808 roku ogłosił odkrycie nowego pierwiastka, który nazwał „west” (łac. vestium). Nie zostało to jednak oficjalnie potwierdzone i dopiero w 1844 roku zaakceptowane jako ruten, odkryty przez Karla Clausa.

Jędrzej Śniadecki był także autorem pierwszego polskiego podręcznika chemii. Opracował zręby polskiej terminologii chemicznej, która stosowana jest do dziś (np. w takich nazwach pierwiastków takich jak wodór, węgiel, krzem czy siarka, które w innych językach europejskich pochodzą bezpośrednio z łaciny). Był promotorem higieny i dietetyki oraz pionierem wychowania fizycznego w Polsce.

Choć niemal przez całe swoje życie zawodowe Jędrzej Śniadecki związany był z Wilnem, jego kontakty rodzinne wykraczały także na szersze tereny. W 1820 roku jego córka Zofia wyszła za mąż za Michała Balińskiego, właściciela posiadłości w Jaszunach, w której młoda para zamieszkała w 1822 roku. W latach 1824–1828 z funduszy Jana Śniadeckiego, który również postanowił przenieść się do Jaszun, został wybudowany nowy, murowany pałac według projektu prof. Karola Podczaszyńskiego. W dworku gościło wiele znakomitych osobistości, w tym Juliusz Słowacki, Tomasz Zan, Antoni Edward Odyniec, Józef Mianowski czy Jędrzej Śniadecki. Aż do swojej śmierci w 1838 roku uczony, jako teść Michała Balińskiego, utrzymywał ożywione kontakty z mieszkańcami posiadłości, często też odwiedzał chorego brata. Z tych czasów zachowała się korespondencja, którą prowadzili, także z właścicielem dworu. Jak mówi obecny dyrektor Pałacu Balińskich Kazimierz Karpicz, bracia Śniadeccy dość krytycznie oceniali sposób gospodarowania majątkiem przez Balińskiego.

Jak pokazuje przykład Jaszun, uroczystości obchodów 250-lecia urodzin Jędrzeja Śniadeckiego są wydarzeniem ważnym nie tylko dla środowiska naukowego. Dyrektor Pałacu Balińskich zaprasza wszystkich do zwiedzania ekspozycji, z której można wiele się dowiedzieć na temat pobytu Śniadeckich w rejonie solecznickim, kontaktów z innymi działaczami tamtego okresu, a także zapoznać się z częścią bogatego księgozbioru uczonego, który zachował się właśnie w pałacu. Taki wzrost zainteresowania postacią Jędrzeja Śniadeckiego może także przynieść jeszcze jedną korzyść. Pałac już od pewnego czasu stara się o odnalezienie portretu Zofii ze Śniadeckich Balińskiej, którą malowali m.in. Jan Rustem i Franciszek Smugleiwcz. Być może, dzięki zwiększeniu zainteresowania rodziną Śniadeckich, uda się je w końcu odzyskać.