Dlaczego nie broniliśmy Wilna w 1939? Zapraszamy na film "Fatalny rozkaz"

Dziś już niewielu pamięta, że w okresie międzywojennym na Wileńszczyźnie powstał unikalny Obszar Warowny Wilno, który miał chronić Miasto Marszałka przed ewentualnymi zakusami Republiki Litewskiej (do 1938 r. nie kryła zamiarów odebrania stolicy historycznej Litwy z większością województwa wileńskiego) i potencjalnym zagrożeniem ze strony bolszewickiej Rosji. To drugie okazało się realne, a jednak Wilnu nie dane było zapisać kolejnej pięknej karty w dziejach polskiego oręża. Mimo, że nawet po wysłaniu wszystkich jednostek Wojska Polskiego na front niemiecki pozostał tu potencjał militarny, oparty nie tylko na patriotycznym zapale samych wilnian, by skutecznie stawić opór najeźdźcy na przedmieściach i ulicach naszego miasta.


Gniazdo obrony pplot. na Górze Trzykrzyskiej - zdjęcia z planu filmowego. Fot. Fundacja Lelewela

17 września przeprowadzono mobilizację i odpowiednie przygotowania, młodzież wileńska masowo zgłaszała się do walki z Sowietami, nawet tą resztką broni, która została w magazynach. Udało się powitać ogniem pierwsze czołgi krasnoarmiejców, próbujące z marszu opanować Wilno i zmusić je do wycofania się - dziś wiemy, że w przypadku sprawnej obrony Wilno mogło nawet przez kilka dni bronić się przed Sowietami, zanim by nie ściągnęli większych posiłków. Jednak już 18 września oddziały WP i KOP (Korpusu Ochrony Pogranicza) zaczęły wycofywać się na Litwę, a laury miasta-bohatera, które stawiło opór Sowietom przypadły Grodnu, chociaż znaczną część obrońców grodu nad Niemnem stanowili... niedoszli obrońcy Wilna, którzy nie chcieli uciekać na Litwę, a dalej walczyć! Wycofali się do Grodna z nadzieją, że Polacy jednak stawią czoła bolszewikom, którzy zdradziecko wbili im nóż w plecy. Dlaczego Wilno nie było bronione i czy była to słuszna decyzja?


Polski oddział przekracza litewską granicę - zdjęcia z planu filmowego. Fot. Fundacja Lelewela

W obliczu ponownie rosnącego zagrożenia ze Wschodu ta lekcja historii staje się niezwykle ważna. Ośrodek Wilnoteka już przed laty nawiązał kontakt z Fundacją Lelewela, gdy tylko ukazał się jej pierwszy film "Krew na bruku. Grodno 1939". Zachęcaliśmy do kontynuacji tematu obrony Kresów i zajęcia się sprawą Wilna, jednak kierownictwo Fundacji początkowo planowało "ruszyć na południe" i przypomnieć niezwykłą obronę Lwowa, otoczonego przez Niemców z jednej, a Sowietów - z drugiej strony. Powstał nawet spot promujący ten projekt, jednak wybuch wojny na Ukrainie i wiążące się z tym komplikacje produkcji filmowej sprawiły, że ekipa Fundacji Lelewela na czele z prezesem Piotrem Kościńskim i reżyserem Januszem Petelskim postanowiła odłożyć Lwów i przyjechać do Wilna.



Potem jak zwykle była długa walka o finanse, niespinający się budżet, który zmusił m.in. do rezygnacji z filmowania walk polsko-sowieckich przy Mauzoleum na Rossie (pierwotnie film nawet miał nosić nazwę "Rossa 1939") - ślady tych walk z Września 1939 r. do dziś są widoczne na ogrodzeniu i pomnikach cmentarza. Najważniejsze, że jednak się udało i już w najbliższych dniach zapraszamy na wileńską prapremierę w nowej, kameralnej sali Domu Kultury Polskiej (wejście od ul. Kowieńskiej). Pierwszy pokaz - czwartek, 13 czerwca o 18.00 poprzedzi spotkanie z twórcami filmu, natomiast w piątek 14 czerwca o 13.00 zapraszamy młodzież wileńskich szkół oraz wszystkich, komu popołudniowy termin w piątek będzie lepszy, niż czwartkowy wieczór.
Wstęp bezpłatny - do zobaczenia na pokazach!