Dialog (źle pojęty) o pisowni nazwisk

Pierwszy dzień wizyty w Wilnie i spotkanie gości (polskiej strony Forum) z gospodarzami (stroną litewską, a raczej polsko-litewską) napawało optymizmem i wykazało, że osoby zorientowane w skomplikowanej materii relacji polsko-litewskich dobrze się rozumieją i w wielu sprawach mają podobne poglądy. Być może kluczem do tego porozumienia był nie tylko wzajemny szacunek, ale i dobra znajomość historii. Do tego naturalny protest przeciwko narastającej antypolskiej i antylitewskiej histerii, który jednakowo przeraża profesora Bujnickiego, Buchowskiego czy Szpopera (z Polski), jak Kulakauskasa, Bumblauskasa i Railę (z Litwy), a chyba najbardziej boleśnie jest odczuwany przez młodych polskich historyków z Litwy - Puksztę czy Gajdisa.  

Nieco inna atmosfera zapanowała już w Sejmie Litwy na spotkaniu z V. Stundysem - architektem nowej litewskiej ustawy oświatowej, która wzbudziła tyle kontrowersji. Najważniejsze było jednak spotkanie z Ireną Degutienė. W związku z udziałem przewodniczącej litewskiego sejmu w pogrzebie jednego z posłów spotkanie z Panią Marszałek zostało przesunięte i odbyło się o ósmej rano (w Polsce - 7.00) - być może tu należy szukać przyczyn "intelektualnego nieporozumienia", które szybko obiegło Litwę. 

Już na wstępie tego spotkania goście z Polski zaapelowali do Ireny Degutienė o wznowienie polsko-litewskiego dialogu na wszystkich szczeblach - od zgromadzenia poselskiego poprzez komisję międzyrządową po komitet prezydencki, wszak "infrastruktura" urzędowych relacji między Polską a Litwą jest rozbudowana jak chyba nigdzie na świecie, lecz obecnie - zupełnie martwa. Pani Marszałek odparła, że w kwestii zgromadzeń poselskich to trójstronne, polsko-litewsko-ukraińskie akurat działa, a w dwustronnym właśnie przewodniczy Polska i Litwini mają nadzieję, że gdy ruszą prace nowego polskiego sejmu, ta współpraca także się ożywi.

W imieniu strony litewskiej Forum prof. Irena Vaišvilaitė zwróciła uwagę, że także w litewskim sejmie nie brakuje posłów oraz wypowiedzi, które nie sprzyjają budowie szczerych i otwartych relacji. Przede wszystkim jednak w środowisku polityków brakuje zrozumienia dla spraw litewskich Polaków, a nawet zwykłego uznania i poszanowania własnych skądinąd obywateli, co się przekłada na nastroje społeczne. Marszałek Degutienė przyznała, że z "wychowaniem posłów" nie jest łatwo i czasem nawet nie wiadomo, jak na to reagować - zwalczać czy pomijać milczeniem, by zbytnio nie popularyzować pewnych kwestii drażliwych.

Przewodnicząca Sejmu Litwy przyznała, że problemy istnieją po obu stronach - przewodniczącego AWPL określiła jako "osobę nieprzewidywalną", a posłów polskiej partii uznała za "trudnych w kontakcie" i niepotrzebnie upolityczniających kwestie narodowościowe. Wynikła przy okazji kwestia pisowni polskich nazwisk - podobno posłowie AWPL sprzeciwiają się tzw.   rozwiązaniu łotewskiemu (zlituanizowana wersja imienia-nazwiska na tzw. oficjalnej, pierwszej stronie paszportu, a zapis w oryginalnej pisowni na jednej ze stron wewnętrznych, bez mocy urzędowej. Zdaniem Pani Marszałek oryginalny zapis na dodatkowych stronach rozwiązuje problem pisowni polskich nazwisk, ale na razie nie uruchamia ona projektu nowej ustawy przyjętej w pierwszym czytaniu, bo posłowie Polacy są przeciw...

I tu nastąpiło intelektualno-polityczne zderzenie: prof. Dariusz Szpoper w imieniu gości podziękował I. Degutienė za zaangażowanie w rozwiązywanie problemów i kurtuazyjnie zaznaczył, że "każdy krok w kierunku ostatecznego uregulowania kwestii pisowni nazwisk jest mile widziany". Przewodnicząca sejmu potraktowała kurtuazję dosłownie: "A więc intelektualiści polscy i litewscy podzielają moją pozycję! To mnie przekonuje, by jednak nadać bieg całej sprawie" - podsumowała kwestię pisowni Irena Degutienė - i słowa dotrzymała. Litewska strona Forum - w tym także bijący się w piersi autor tych słów - równie kurtuazyjnie sprawę przemilczała, by nie robić obciachu Pani Marszałek tłumaczeniem "co autor miał na myśli"...

Po spotkaniu dla pewności zagadnąłem prof. Szpopera, czy faktycznie satysfakcjonuje go lituanizacja nazwisk i hobbystyczno-pamiątkowy zapis oryginalnego nazwiska na dalszych stronach. Profesor, prodziekan Wydziału Prawa i Administracji Uniwersytetu Gdańskiego odpowiedział, że oczywiście nie, ale o tej sprawie trzeba mówić, robić co się da i być może za kilka lat uda się wywalczyć oryginalny zapis na podstawowej stronie. Próbowałem tłumaczyć, że litewskich polityków raczej nie da się oswoić "step by step" (trwa to już 20 lat), a kurtuazyjna postawa zostanie potraktowana jako jednoznaczne akceptowanie przez polskich intelektualistów (czytaj: ważniejsze od postawy posłów-politykierów), ważny argument, by zamknąć dyskusję w tej sprawie na amen. Nieco zmieszany prof. Szpoper nie chciał uwierzyć: "Ależ podkreślałem przy tym, że każde tego typu decyzje zgodnie z obowiązujacą w Europie zasadą powinny być konsultowane społecznie, z grupami zainteresowanymi!". 

Owszem, podkreślał. Nawet do kamery, ekipie "Lietuvos Ryto TV". Jednak specyfiką dialogu polsko-litewskiego - a może specyfiką każdego dialogu intelektualistów z politykami - jest, że każda ze stron słyszy nie to, co się mówi, lecz to, co chce usłyszeć. Czyżby opinii litewskich Polaków nie odzwierciedlali wybrani przez tę społeczność posłowie, a wśród nich także prezes największej polskiej organizacji społecznej?

Co ciekawe, nawet poseł Zingeris zauważył, że zapisu z drugiej strony paszportu nie ma ani na karcie dowodu tożsamości, ani na karcie prawa jazdy, więc on i jeszcze kilku posłów podczas pamiętnego głosowania w dniu ostatniej wizyty Prezydenta Lecha Kaczyńskiego na Litwie głosowali za projektem innej ustawy, przygotowanej przez Ministerstwo Sprawiedliwości i zezwalającej na oryginalną pisownię na pierwszej stronie, co definitywnie rozwiązałoby ten problem. Jednak skoro Pani Marszałek i forum intelektualistów są za rozwiązaniem przygotowanym przez posła Songailę "na łotewską modłę"...

Następnego dnia w oficjalnym komunikacie litewskiego sejmu napisano, że polscy intelektualiści poparli propozycję zapisywania nielitewskich nazwisk w wersji oryginalnej na dalszych stronach dokumentu. W związku z tym przewodnicząca Sejmu RL Irena Degutienė zaapelowała do sejmowego komitetu spraw zagranicznych o przyśpieszenie pracy nad projektem, przewidującym tak zwany "wariant łotewski". "Moim zdaniem jest to najbardziej odpowiedni wariant" - podkreśliła w komunikacie. Jednocześnie wyraziła nadzieję, że ustawa ta zostanie przyjęta w ciągu najbliższego roku.

A zatem największym problemem polsko-litewskiego dialogu nie jest brak chęci czy znajomości języka, tylko - jak to sobie tłumaczę - zbyt różne "częstotliwości", na których wciąż "nadają" obie strony, a szczególnie politycy. Czy kiedyś da się je "dostroić"? Przy odrobinie szczerej DOBREJ woli - być może, wszak przez kilkaset lat "nadawaliśmy" już na "tych samych falach"...