90. rocznica urodzin Wisławy Szymborskiej

„Nic dwa razy się nie zdarza i nie zdarzy" - pisała w jednym ze swoich wierszy i „Wygląda na to, że poeci będą mieli zawsze dużo do roboty” - podsumowała swój odczyt noblowski w 1996 roku. Jak podkreślają znawcy literatury, była mistrzynią słowa i subtelnego humoru. Czesław Miłosz mówił, że w poezji przemawiała ”chowając swoje prywatne sprawy dla siebie, poruszając się w pewnej od nas odległości, ale zarazem odwołując się do tego, co każdy zna z własnego życia”.

Była poetką, tłumaczką, eseistką, członkiem założycielem Stowarzyszenia Pisarzy Polskich, członkiem PAU, PEN Clubu oraz Amerykańskiej Akademii Sztuki i Literatury. Jak ognia unikała publicznych wystąpień i oficjalnych uroczystości, nie lubiła udzielać wywiadów.

Maria Wisława Anna Szymborska przyszła na świat 2 lipca 1923 r. na Prowencie - obecnej części Kórnika (Wielkopolska). Gdy miała dwa lata, rodzina przeniosła się do Torunia, a w 1929 r. Szymborscy zamieszkali w Krakowie.

Jako poetka Szymborska zadebiutowała w marcu roku 1945 wierszem ”Szukam słowa”, opublikowanym w dodatku pt. ”Walka” do ”Dziennika Polskiego”. Jej pierwszy tomik wierszy to ”Dlatego żyjemy” (1952). Wydane w czasach apogeum stalinizmu wiersze noszą piętno swej epoki. Po śmierci Józefa Stalina w specjalnym numerze ”Życia Literackiego” ukazał się wiersz ”Ten dzień”, za który poetka była później zaciekle atakowana. Po latach Szymborska tłumaczyła się z akcentów socrealistycznych w swoich wczesnych wierszach mówiąc, że w tamtym okresie sympatyzowała z ustrojem bo ”kochała ludzkość w całości, by po latach docenić wartość kochania poszczególnych jednostek”.

W pewnym sensie dopiero wydany w roku 1957 r. tom ”Wołanie do Yeti” stał się właściwym debiutem poetki. Kolejne tomy jej wierszy to: ”Sól” (1962), ”Sto pociech” (1967), ”Wszelki wypadek” (1972), ”Wielka liczba” (1976), ”Ludzie na moście” (1986), ”Koniec i początek” (1993), ”Chwila” (2002), ”Dwukropek” (2005) i ”Tutaj” (2009). Po śmierci poetki nakładem wydawnictwa a5 ukazał się tomik ”Wystarczy” (2012).

Jednym z najbardziej znanych wierszy Szymborskiej jest ”Nic dwa razy”. Utwór do jego słów miała w swoim repertuarze Kora i Maanam, a wcześniej Łucja Prus i Janusz Radek. W polskim szkolnym programie nauczania przez wiele lat był wiersz ”Minuta ciszy po Ludwice Wawrzyńskiej”, z którego pochodzi cytat: ”Tyle wiemy o sobie,/ ile nas sprawdzono”. Ogromną popularność zyskał też ”Kot w pustym mieszkaniu”. To stamtąd pochodzi cytat: “Ktoś tutaj był i był, a potem nagle zniknął i uporczywie go nie ma.” W przededniu 90. rocznicy urodzin poetki w Kórniku koło Poznania, odsłonięto pierwszy na świecie pomnik Wisławy Szymborskiej. Ma formę ławeczki, na której siedzi kot. Pomnik stanął przy domu na Prowencie, w którym urodziła się poetka obok promenady nazwanej jej imieniem.

Wiersze Wisławy Szymborskiej zostały przetłumaczone na ponad 40 języków. W uzasadnieniu werdyktu przyznania poetce literackiej nagrody Nobla członkowie Szwedzkiej Akademii napisali, że nagrodę przyznano ”za poezję, która z ironiczną precyzją odsłania prawa biologii i działania historii we fragmentach ludzkiej rzeczywistości”.

”Jestem oszołomiona, jestem uradowana, jestem przestraszona” - powiedziała poetka w pierwszym wywiadzie po otrzymaniu informacji o przyznaniu jej Literackiej Nagrody Nobla. Popularność związana z Noblem była dla Wisławy Szymborskiej ciężka do zniesienia, przyjaciele dzielili jej życie na dwa etapy: przed i po ”tragedii sztokholmskiej”.

Prywatnie Szymborska uwielbiała literackie zabawy - z radością tworzyła limeryki i żartobliwe gatunki literackie: ”lepieje”, ”moskaliki” i ”odwódki”. Z fragmentów starych ilustracji, naklejanych na kartki robiła wyklejanki, które potem wysyła do przyjaciół i znajomych. W roku 2003 część tej prywatnej twórczości ukazała się w książce ”Rymowanki dla dużych dzieci” (a5). Poetka podziwiała malarstwo Jana Vermeera, lubiła piosenki Elli Fitzgerald, filmy Woodego Allena. Zbierała bibeloty, przyjaciele wiedzieli, że lubi dostawać śmieszne przedmioty i jest wielbicielką ”wyrafinowanego” kiczu. Część tych ”rupieci” - jak sama je nazywała - można oglądać na wystawie ”Szuflada Szymborskiej” w krakowskim Muzeum Narodowym. 

Wisława Szymborska zmarła 1 lutego 2012 r. w swoim mieszkaniu, we śnie. Została pochowana w grobowcu rodzinnym na Cmentarzu Rakowickim w Krakowie. Literacką spuścizną poetki opiekuje się powołana na mocy jej testamentu fundacja, której prezesem jest Michał Rusinek - wieloletni sekretarz Wisławy Szymborskiej. Fundacja Wisławy Szymborskiej ustanowiła nagrodę poetycką jej imienia, która po raz pierwszy zostanie wręczona 16 listopada b.r. Kapituła nominowała do nagrody pięciu autorów wydanych w minionym roku tomików poetyckich: Justynę Bargielską, Krystynę Dąbrowską, Łukasza Jarosza, Krzysztofa Karaska i Jana Polkowskiego. Zwycięzca otrzyma 200 tys. zł.

“Wisława Szymborska nie obchodziła urodzin… Myślę, że błędem byłoby w tej chwili traktować rzeczywistość tak, jakby pani Wisława ciągle z nami była. Takie rocznice są okazjami, żeby o niej przypomnieć" - powiedział w jednym z wywiadów prezes Fundacji Wisławy Szymborskiej Michał Rusinek.

Na podstawie: PAP, IAR, inf.wł.