78. rocznica egzekucji młodzieży polskiej w Ponarach


Polska kwatera w Ponarach, fot. wilnoteka
78 lat temu – 12 maja 1942 roku – doszło do największej egzekucji polskiej młodzieży w Ponarach pod Wilnem. Niemieckie formacje policji i SS oraz współpracujące z nimi oddziały litewskie, wymordowały głównie członków wileńskiej organizacji młodzieżowej Związku Wolnych Polaków. Zginął między innymi Jan Kazimierz Mackiewicz pseudonim „Konrad” – przywódca organizacji.


W czasie II wojny światowej, w latach 1941-1944, ponarski las był miejscem masowych mordów, jakich dopuszczały się oddziały SS, policji niemieckiej i kolaboracyjnej policji litewskiej, po tym, jak w czerwcu 1941 roku miasto zajęli Niemcy.

W Ponarach zginęło około 100 tysięcy osób, w tym od 56 do 70 tysięcy Żydów i od 2 do 20 tysięcy Polaków – uczniów wileńskich gimnazjów, harcerzy, przedstawicieli inteligencji, żołnierzy Armii Krajowej. Wielu przeszło wcześniej tortury w wileńskich więzieniach. Mordowano też grupy Białorusinów, Cyganów, Tatarów, Rosjan. Ponadto zginęło kilkudziesięciu Litwinów – komunistów i żołnierzy oraz wyznawców prawosławia. Ofiary były rozstrzeliwane i grzebane w dołach, wykopanych wcześniej przez Sowietów w związku z budową bazy paliw płynnych dla Armii Czerwonej.

Wśród zamordowanych w lesie ponarskim znaleźli się między innymi: Chaim Siemiatycki – poeta i rabin, Mieczysław Gutkowski – prawnik, profesor Uniwersytetu Stefana Batorego w Wilnie, lekarz i pionier polskiej onkologii Kazimierz Pelczar, ksiądz Romuald Świrkowski, a także Wanda Rewieńska – geograf, działaczka harcerska i niepodległościowa.

Świadkiem zbrodni był pisarz Józef Mackiewicz, który w 1945 roku opublikował tekst „Ponary Baza”, a także dziennikarz Kazimierz Sakowicz, którego notatki na temat zbrodni wydano pod koniec lat 90-tych.

Do dziś nie udało się osądzić wielu sprawców zbrodni przeprowadzanych w Ponarach. Ponad 20 członków Specjalnego Oddziału SD i Niemieckiej Policji Bezpieczeństwa zostało postawionych przez sądem w ZSRR, a za sprawą działającej w Polsce Głównej Komisji Badania Zbrodni Hitlerowskich skazano trzech Litwinów. Natomiast śledztwo prowadzone przez Instytut Pamięci Narodowej zostało w 2006 roku umorzone ze względu na brak możliwości wykrycia sprawców. Szczegółowe wyniki tego postępowania zostały przedstawione w monografii napisanej przez dr Monikę Tomkiewicz „Zbrodnia w Ponarach 1941-1944”.

Dla uczczenia pamięci pomordowanych 12 maja jest obchodzony Dzień Ponarski. Święto zostało ustanowione przez Stowarzyszenie Rodzina Ponarska.

Na podstawie: IAR, rodzinaponarska.pl