55 lat temu zmarła Maria Dąbrowska


Maria Dąbrowska, fot. imdb.com
19 maja 1965 r. zmarła Maria Dąbrowska, autorka „Nocy i dni”, pięciokrotnie nominowana do literackiego Nobla. Jej szanse zwichnął recenzent Akademii, który napisał że „nie rozumie, dlaczego jej dzieło, liczące 2250 stron, nosi tytuł «Noce i dnie», skoro nocą nic się nie dzieje”.






Maria Dąbrowska urodziła się 6 października 1889 r. w zubożałej rodzinie szlacheckiej Józefa Szumskiego i Ludomiry z domu Gałeckiej. „Ojciec Marii Dąbrowskiej stracił swoje włości po powstaniu styczniowym i dlatego jego córka urodziła się w Russowie pod Kaliszem (1889), w którym Józef Szumski był «tylko» administratorem na czterystu zaniedbanych hektarach” – wyjaśniła Anna Mieszczanek w książce „Przedwojenni. Zawsze był jakiś dwór. Historia ziemian” (2020).

U schyłku życia Maria Dąbrowska napisze w „Dziennikach”: „Cała moja dotychczasowa twórczość obejmuje mały skrawek ziemi kaliskiej, na którym się urodziłam i wychowałam. Wszystkie tematy moich głównych książek wydźwignęły się ze mnie w wiele lat po opuszczeniu na zawsze moich stron rodzinnych”.

W czerwcu 1914 r. Dąbrowska opublikowała pierwsze opowiadanie. Pisała nowele, powieści, szkice i eseje, dramaty, a także utwory dla dzieci i utwory okolicznościowe. Tłumaczyła z rosyjskiego, angielskiego i duńskiego.  

Pomysł „Nocy i dni” pojawił się kilka lat przed ich napisaniem. „Pamiętam dobrze ten dzień. Kupowałam coś w sklepiku spożywczym, do którego przynieśli akurat kosz drożdży. Pełno paczek z napisem: «Niechcice». Jest podobno taka fabryka drożdży” – opowiedziała Dąbrowska w 1933 r. „Wiadomościom Literackim”. „Na tych drożdżach wyrósł w ciągu jednego dnia pomysł powieści. Oczywiście, magiczne słówko «Niechcice» wywołało go tylko z podświadomości” – wyznała pisarka.  

Maria Dąbrowska za powieść „Noce i dnie” była pięciokrotnie nominowana do Nagrody Nobla. Po raz pierwszy w 1939 r. przez slawistę z Uppsali Stena B. Liljegrena. Fizyk, prof. Arkadiusz Jadczyk, na portalu salon24.pl przytoczył kpiny noblowskiego recenzenta Alfreda Kalgrena, które zwichnęły szanse Dąbrowskiej: „Kalgren (...) nie rozumie, dlaczego jej dzieło, liczące 2250 stron, nosi tytuł «Noce i dnie», skoro nocą nic się nie dzieje”. Kalgren stwierdził, że rozumie rolę, jaką mogły „Noce i dnie” odegrać w życiu Polaków. Pomogły „schłodzić heroiczne nastroje” i „zapomnieć o kryzysie i dyktaturze”. „Dobra lektura na bezsenne noce” – podsumował. Stwierdził też, że Dąbrowska nie wykorzystała szansy, by „Noce i dnie” okazały się swoistym dopełnieniem „Chłopów” – były wszak polską epopeją ziemiańską.  

Po wojnie Dąbrowską nominowano do literackiego Nobla czterokrotnie: w 1957, 1959 , 1960 i 1965 roku.  

Ostatnie lata życia spędziła w Komorowie pod Warszawą. Zmarła wieczorem 19 maja 1965 w lecznicy w Warszawie. W testamencie poprosiła o katolicki pogrzeb oraz pochowanie razem z matką i poległą w Powstaniu Warszawskim siostrą. Jej druga prośba nie została spełniona. 22 maja 1965 roku, po mszy żałobnej w katedrze św. Jana, spoczęła w Alei Zasłużonych na Cmentarzu Powązkowskim.

Na podstawie: PAP, pl.wikipedia.org