440. rocznica utworzenia Uniwersytetu Wileńskiego


Fot. vu.lt
W 1579 roku decyzją króla Stefana Batorego został powołany Uniwersytet Wileński – jedna z najstarszych uczelni w Europie Wschodniej. Obchodząc w tym roku 440-lecie działalności, władze uniwersytetu przygotowały szereg okolicznościowych wydarzeń, w tym możliwość zobaczenia faksymile pierwszej wydrukowanej książki litewskiej – „Katechizmu” Martynasa Mažvydasa.


Uniwersytet Wileński należy do najstarszych uczelni w Europie Wschodniej. Założono go wówczas, gdy na Litwie rozpowszechnił się ruch reformacyjny i do walki z reformacją zaproszeni zostali jezuici. Zakon jezuitów szybko przejął w swoje ręce edukację. W 1569 roku powstało kolegium, zaś w 1579 roku – decyzją króla Stefana Batorego – Akademia i Uniwersytet Wileński.

Uczelnia bardzo długo stanowiła jedyną wyższą szkołę na terenie Wielkiego Księstwa Litewskiego założoną z celu krzewienia kultury polskiej na ziemiach północno-wschodnich Rzeczypospolitej. Jej największy rozkwit i promieniowanie przypadł na 1. połowę XVII wieku.

Od II poł. XVII wieku Akademia stopniowo traciła na znaczeniu, a ponowny jej rozkwit nastąpił w czasach stanisławowskich, kiedy to podjęto próbę reformy nauczania uniwersyteckiego w duchu oświecenia. Po kasacji zakonu jezuitów w 1773 roku Akademia została w 1781 roku przejęta i zreformowana na uczelnię świecką przez pierwsze polskie ministerstwo oświaty publicznej – Komisję Edukacji Narodowej. Otrzymała wówczas nazwę Szkoły Głównej Litewskiej. Po III rozbiorze Polski w 1795 roku uczelnia działała jako Szkoła Główna Wileńska.

W 1803 roku odzyskała swój status i za zgodą cara Aleksandra I funkcjonowała pod nazwą Cesarskiego Uniwersytetu Wileńskiego, uzyskując szeroką autonomię. Uniwersytetowi zostało podporządkowane szkolnictwo 8 guberni zamieszkałych przez prawie 9 milionów ludzi. Był największą szkołą wyższą nie tylko w zaborze rosyjskim, lecz także w całym państwie rosyjskim.

Po stłumieniu powstania listopadowego car Mikołaj I ukazem z 1 maja 1832 roku zamknął uniwersytet. Uczelnia została ponownie odtworzona dopiero w 1919 roku.

W okresie II Rzeczypospolitej (w latach 1919–1939) funkcjonował jako Uniwersytet Stefana Batorego. W 1943 roku został zamknięty przez władze niemieckie. Działalność wznowił jesienią 1944 roku jako prowincjonalny uniwersytet ZSRR z litewskim jako głównym językiem wykładowym.

W 1945 roku polskim profesorom i studentom dawnego Uniwersytetu Stefana Batorego nie pozwolono nauczać na swojej macierzystej wileńskiej uczelni. Kilku profesorów i docentów dawnego Uniwersytetu znalazło się na obczyźnie, w Londynie. Znakomita większość ocalałej kadry naukowej, administracja i studenci przymusowo wysiedleni z ojczystej ziemi, trafili do Torunia, gdzie powstawał nowy uniwersytet. Znany jako Uniwersytet Mikołaja Kopernika kontynuuje tradycję Uniwersytetu Stefana Batorego. Do Torunia trafiła też część pamiątek po Uniwersytecie Stefana Batorego.

Obecnie na Uniwersytecie Wileńskim jest 12 wydziałów, na których studiuje 23 tysiące osób. W historycznych gmachach uczelni swoją siedzibę ma administracja placówki, mieszczą się też trzy wydziały – historii, filologii i filozofii. Działa tu również biblioteka, założona w 1570 roku. Jej zbiory liczą ponad 5 milionów ksiąg drukowanych i starych rękopisów. Wśród nich – jeden z dwóch na świecie oryginalnych egzemplarzy pierwszej litewskiej książki – „Katechizmu” Martynasa Mažvydasa.

Z okazji 440. rocznicy utworzenia uniwersytetu, 1 kwietnia tradycyjnie już w Sali Białej Biblioteki Uniwersytetu Wileńskiego eksponowane dziś jest faksymile „Katechizmu”. Wydany w 1547 roku w Królewcu przez Martynasa Mažvydasa „Katechizm” jest pierwszą wydrukowaną książką litewską, której ukazanie się zapoczątkowało nowy etap w historii języka litewskiego. Dzięki niemu zaczął się tworzyć i rozwijać literacki język litewski jako ważny środek życia kulturalnego litewskiego narodu.


Fot. vu.lt

Nakład pierwszego wydania „Katechizmu” wynosił prawdopodobnie 300 egzemplarzy, jednak obecnie znane są jedynie dwa. Jeden z nich znajduje się w bibliotece uniwersyteckiej w Toruniu, drugi przechowywany jest w Wilnie. Do zbiorów Biblioteki Uniwersytetu Wileńskiego trafił z naukowego księgozbioru M. Gorkiego z Odessy.

Wraz z „Katechizmem” można będzie obejrzeć wystawę rzadkich druków z biblioteki Kolegium Jezuitów w Wilnie, składającą się z książek podarowanych przez znane osobistości Wielkiego Księstwa Litewskiego, państwa i Kościoła, rektorów, wykładowców i absolwentów kolegium, a także samych autorów w okresie XVI–XVII wieku. Każdy egzemplarz jest unikatowy w swojej treści, artystycznej oprawie oraz ekslibrisach.

„Katechizm” można oglądać 1 kwietnia do godz. 19 w Sali Białej Biblioteki Uniwersytetu Wileńskiego.

Z dokładnym programem wydarzeń rocznicowych można zapoznać się tutaj.

Na podstawie: vu.lt, madeinvilnius.lt, vilnius-tourism.lt, pl.wikipedia.org