28. rocznica ogłoszenia deklaracji niepodległości Łotwy


Tłum świętuje ogłoszenie niepodległości Łotwy w 1990 r., fot. latvia.eu
4 maja 1990 roku Rada Najwyższa Łotewskiej Socjalistycznej Republiki Radzieckiej ogłosiła deklarację niepodległości Łotwy od Związku Radzieckiego i przywrócenia Republiki Łotewskiej. W ten sposób Łotwa proklamowała niezależność od Związku Radzieckiego, która miała nastąpić po paromiesięcznym okresie przejściowym. Ostatecznie deklarację niepodległości ogłosiła 21 sierpnia 1991 roku. Swój wkład w to wydarzenie mieli również łotewscy Polacy.



Pierwszą republiką radziecką, która ogłosiła niepodległość od ZSRR, była Litwa (11 marca 1990 roku). W ślad za nią poszły Estonia (30 marca) i Łotwa (4 maja). Na Łotwie stało się to głównie dzięki działalności Łotewskiego Frontu Ludowego, który powstał w 1988 roku i dwa lata później wygrał wybory parlamentarne. Na czele Rady Narodowej stanął Anatolijs Gorbunovs, późniejszy p.o. prezydenta kraju (1992–1993) oraz przewodniczący sejmu (1993–1995).

Łotewski Front Narodowy wygrał w pierwszych i jedynych w Związku Radzieckim wyborach wielopartyjnych w 1990 roku. 21 kwietnia w Rydze zebrało się kilka tysięcy deputowanych wszystkich szczebli ze wszystkich samorządów i okręgów wyborczych na Łotwie. Większość z ponad 8 tysięcy zebranych upoważniła wybraną 18 marca Radę Najwyższą do przywrócenia niepodległości kraju.

Łotewski Front Ludowy miał 131 głosów, do przegłosowania deklaracji potrzebnych było 132. Bo długich naradach obarczonych antyniepodległościową obstrukcją parlamentarną 4 maja 1990 roku Rada przystąpiła do głosowania. Głosujący byli wywoływani jeden po drugim, podczas gdy dziennikarze szczelnie okupowali budynek Rady, a ludzie jego dziedziniec. Wielu śledziło też relację na żywo w radiu.

Decyzję o przyjęciu deklaracji „O przywróceniu niepodległości Republiki Łotewskiej” podjęto wiekszością 138 głosów. Ludzie świętowali na ulicach. Zdecydowano o przywróceniu konstytucji z 1922 roku, jednak jej obowiązywanie wstrzymano do czasu wprowadzenia poprawek (w praktyce wciąż obowiązywały zapisy z konstytucji z 1978, jednak tylko te, które nie kolidowały z normami z 1922 roku). Całkowicie weszła ona w życie dopiero w 1993 roku. Jako język urzędowy uchwalono łotewski i przywrócono łotewską flagę. Łotwa planowała negocjacje z władzami radzieckimi na temat zasad wyjścia z federacji. Te uważały jednak nadal bałtycką republikę za część ZSRR i zwlekały z podjęciem rozmów na temat opuszczenia związku przez wszystkie trzy kraje bałtyckie.

20 stycznia 1991 roku siły OMON-u podjęły nieudaną próbę opanowania Rygi w celu zastąpienia urzędującego rządu prorosyjskim. W marcu przeprowadzono referendum niepodległościowe, w którym prawie ¾ mieszkańców Łotwy opowiedziało się za wystąpieniem z ZSRR i budową własnej państwowości. Byli to głównie obywatele narodowości łotewskiej, a także ok. połowy innych narodowości (w tym rosyjskiej). Decyzję o wystąpieniu z ZSRR Łotwa ogłosiła 21 sierpnia i jako niezależne państwo została uznana przez Islandię. 6 września zaakcpetowały ją także Związek Radziecki oraz inne kraje świata. W tym samym roku Łotwa została przyjęta do ONZ, co oficjalnie zakończyło istnienie ŁSRR.

W walce o łotewską niezależność swój udział mieli także miejscowi Polacy. Jak powiedział w rozmowie z Polskim Radiem prezes Związku Polaków na Łotwie Ryszard Stankiewicz, wielu z nich było członkami Łotewskiego Frontu Ludowego i brało udział w głosowaniu 4 maja. Wśrod nich była Ita Kozakiewicz – założycielka i pierwsza prezes Związku Polaków na Łotwie. Jako reprezentantka okręgu wyborczego w Jēkabpils w Radzie Najwyższej zajmowała się sprawami mniejszości narodowych, stała na czele Komisji Praw Człowieka i Spraw Narodowych. W 1990 roku wraz z pozostałymi deputowanymi Łotewskiego Frontu Ludowego opowiedziała się za niepodległością kraju od ZSRR. Została wybrana kobietą roku 1990 na Łotwie.

Na podstawie: pl.wikipedia.org, latvia.eu, IAR